Traded for Gold
How Canadian capital won over Syriza
τεύχος Σεπτεμβρίου/Οκτωβρίου 2017 του καναδικού περιοδικού Briarpatch
μτφ Δημήτρης Πλαστήρας για το null
της Ashley Renders*
Η χερσόνησος της Χαλκιδικής στη Βόρεια Ελλάδα μοιάζει με χέρι, με τρία δάχτυλα που στραμμένα προς το Αιγαίο, τα κενά ανάμεσα στα τεντωμένα δάχτυλα είναι γεμάτα με καθαρά γαλάζια νερά και οι ακρογιαλιές με ξενοδοχεία και εστιατόρια. Ένας χειρομάντης που θα κοιτούσε στο χέρια αυτό θα παρατηρούσε ένα σημείο ακριβώς πάνω από το τρίτο δάχτυλο. Ανάλογα με την πολιτική θέση του χειρομάντη, το σημείο αυτό θα ήταν προάγγελος ευημερίας… ή κινδύνου.
Οι Έλληνες το αποκαλούν Σκουριές, που λέγετε έτσι γιατί οι κάτοικοι του εξόρυσσαν χαλκό, χρυσό, ασήμι και άλλα βασικά μέταλλα από το αρχαίο αυτό δάσος από την εποχή που γεννήθηκε ο Αριστοτέλης λιγότερο από σαράντα χιλιόμετρα πιο πέρα. Σήμερα είναι η θέση που βρίσκεται ένα ορυχείο χαλκού και χρυσού ανοικτού τύπου που ανήκει στην Eldorado Gold με έδρα στο Βανκούβερ.
Πριν μερικά χρόνια, η δραστηριότητα πυροδότησε το 2012 αυτό που η Globe & Mail περιέγραψε ως «κάτι σαν εμφύλιο πόλεμο1». Διαδηλωτές πήγαν στο δάσος, πετώντας φωτοβολίδες, πέτρες και βόμβες μολότοφ στην αστυνομία που απάντησε με δακρυγόνα και με την σύλληψη όσων περισσότερων ανθρώπων μπορούσε, συχνά με βίαιες μεθόδους.
Σήμερα, το δάσος είναι σχετικά ήσυχο. Πολλοί ακτιβιστές έχουν βγει από το παιχνίδι, αντιμετωπίζοντας ακριβούς δικαστικούς αγώνες με την κυβέρνηση ή απλά εγκατέλειψαν, αφήνοντας μόνο μερικούς δεκάδες διαδηλωτές να έρχονται απέναντι από την αστυνομία σε περιοδικές διαδηλώσεις.
«Το γκρι αυτοκίνητο είναι κρατική ασφάλεια» μας λέει η Έλλη Δαμάσκου, ακτιβίστρια ενάντια στην μεταλλευτική δραστηριότητα. «Ξέρουμε τα αυτοκίνητα, ξέρουμε τα πρόσωπα», λέει καθώς καθόμαστε κάτω από ένα δέντρο στο κέντρο της Μεγάλης Παναγιάς, την κοντινότερη πόλη στο ορυχείο, όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της.
«Η αστυνομία είναι παρούσα μέρα και νύχτα, φροντίζοντας μια ιδιωτική εταιρία», συνεχίζει με ένα τρόπο που δείχνει το πόσες φορές έχει εξηγήσει τις ανησυχίες της σε ξένους.
Αλλά εκείνη τη συγκεκριμένη του Μάρτη, υποψιάζεται πως είναι εκεί εξαιτίας του τρυπανιού.
Μερικές μέρες πριν, μια ομάδα ακτιβιστών, κυρίως ντόπιοι, μεταξύ τους και η Δαμάσκου, εμπόδισαν ένα φορτηγό που μετέφερε ένα γιγαντιαίο τρυπάνι από το να μπει μέσα στο δάσος. Γνώριζαν πως η Eldorado Gold θα έψαχνε για νέα αποθέματα πολύτιμων μετάλλων, αλλά δεν περίμεναν να πάνε καινούριο κομμάτι του δάσους τόσο νωρίς – «τουλάχιστον όχι για ακόμη 15 χρόνια», εξηγεί η Δαμάσκου.
Εξοργισμένοι οι διαδηλωτές έστειλαν το φορτηγό και το τρυπάνι μακριά από το βουνό. Επέστρεψε όταν οι διαδηλωτές είχαν επιστρέψει στο σπίτι τους και κανένας δεν έβλεπε.
Μια τέτοια κίνηση θα προσέλκυε περισσότερους από χίλιους διαδηλωτές στο δάσος μόλις πριν λίγα χρόνια. Τώρα, μόνο μερικές δεκάδες από τους πιο αφοσιωμένους ακτιβιστές κατά της μεταλλευτικής δραστηριότητας εμφανίστηκαν το ηλιόλουστο κυριακάτικο απόγευμα για να παρατηρήσουν το τρυπάνι. Οι διαδηλωτές πραγματοποίησαν μια έντονη αλλά χωρίς κάποιο συμβάν αδιέξοδη αντιπαράθεση με την αστυνομία, και έπειτα επέστρεψαν σπίτια τους απογοητευμένοι.
«Οι άνθρωποι έχουν κουραστεί, απογοητευτεί και φοβούνται» λέει η Δαμάσκου. «Η αριστερή κυβέρνηση υποσχέθηκε πως θα έκλεινε το ορυχείο και το κίνημα σιώπησε».
Η Δαμάσκου και άλλοι που συνέχισαν να διαδηλώνουν ενάντια στην εξόρυξη, λένε πως ο ΣΥΡΙΖΑ, το ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα που ήρθε στη κυβέρνηση το 2015, σκότωσε το κίνημα τους.
«Ο κόσμος [στη Χαλκιδική] επένδυσε πολλά στη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ» λέει ο Γιώργος Βελεγράκης, διδακτορικός ερευνητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, που μελετά την αντίσταση στην Eldorado Gold. Λέει πως ο κόσμος πίστευε πως το ορυχείο θα έκλεινε ή τουλάχιστον θα ελαχιστοποιούνταν, «και απογοητεύτηκαν πλήρως».
Ο Βελεγράκης βοήθησε στη συγγραφή του περιβαλλοντολογικού τμήματος του μανιφέστου του ΣΥΡΙΖΑ και λέει πως το κλείσιμο του ορυχείου ήταν μέρος του επίσημου προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ στις πρώτες μέρες του κόμματος, με ηγέτες του κόμματος, μεταξύ τους και ο τωρινός πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, υποσχέθηκαν το κλείσιμο του ορυχείου. Τοπικά μέλη του κοινοβουλίου ήταν επίσης ανοιχτά εναντίον του ορυχείου, λέει ο Βελεγράκης.
Στις πρώτες του μέρες στην εξουσία, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έβαλε κάποια εμπόδια στην κυβέρνηση και ανέστειλε τις δραστηριότητες στο ορυχείο. Έπειτα, με μια απότομη μεταστροφή τον περασμένο Μάιο, η κυβέρνηση άναψε το πράσινο φως στην Eldorado Gold να συνεχίσει την κατασκευή του ορυχείου χρυσού στις Σκουριές.
Τώρα, σύμφωνα με το Βελεγράκη, αντί η κυβέρνηση να μιλά για το κλείσιμο του εργοστασίου, η κυβέρνηση μιλά για το πως θα κάνει την εταιρία να ακολουθήσει τους κανόνες.
Ο κόσμος είναι ακόμη θυμωμένος με τη κυβέρνηση, αλλά ο θυμός τους δεν είναι εκρηκτικός όπως ήταν τέσσερα ή πέντε χρόνια πριν, λέει ο Παναγιώτης Σωτήρης, μαρξιστής φιλόσοφος και πολιτικός ακτιβιστής στην Ελλάδα. «Όταν βλέπεις μια αριστερή κυβέρνηση να εφαρμόζει τα ίδια μέτρα [με μια δεξιά κυβέρνηση], δημιουργεί απογοήτευση στο κόσμο».
Αυτό άφησε τον Ελληνικό λαό σαστισμένο, λέει ο Σωτήρης. «Δημιουργεί μια αίσθηση πως δεν υπάρχει ελπίδα, όλοι είναι διεφθαρμένοι… και αυτό είναι το πιο γόνιμο έδαφος για τη δεξιά».
Ο Σωτήρης πιστεύει πως η αναστροφή της κυβέρνησης δημιούργησε μια «μάλλον δύσκολη κατάσταση» για την ριζοσπαστική αριστερά στην Ελλάδα. «Όσοι από εμάς πιστεύουμε ακόμη στην αλλαγή πρέπει να ξανακατασκευάσουμε την ελπίδα».
Το ορυχείο χρυσού στις Σκουριές είναι το μεγαλύτερο από τα τέσσερα σημεία εξόρυξης που αποτελούν τα ορυχεία Κασσάνδρας, που η Eldorado Gold εξαγόρασε στα τέλη του 2011 για περίπου 2,5 δισεκατομμύρια σε μετοχές. Το ορυχείο θα τεθεί σε λειτουργία το 2019, ξεκινώντας με 9 χρόνια ταυτόχρονης ανοικτής και υπόγειας εξόρυξης και θα ακολουθήσουν ακόμη 15 χρόνια υπόγειας εξόρυξης.
Η Eldorado Gold ισχυρίζεται πως η εξόρυξη θα δημιουργήσει πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια σε φόρους και δικαιώματα για το ελληνικό κράτος στη διάρκεια ζωής των ορυχείων, ανάλογα με τις τιμές των μετάλλων. Το ορυχείο των Σκουριών μόνο αναμένεται να δώσει τα δυο τρίτα του ποσού αυτού στην 24χρονη εκμετάλλευσή του.
Οι ακτιβιστές εναντίον των ανησυχούν πως το ορυχείο θα μολύνει και θα ξεράνει τον πολύτιμο υδροφόρο ορίζοντα βαθιά μέσα στο βουνό που προμηθεύει με πόσιμο νερό στα γύρω χωριά και ήδη απειλείται από την κλιματική αλλαγή. Οι κάτοικοι ανησυχούν επίσης πως η αποψίλωση θα διαβρώσει το έδαφος και σκόνη από το ορυχείο θα επιμολύνει τις γύρω καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
Οι υποστηρικτές των ορυχείων, μεταξύ τους και οι μεταλλωρύχοι, λένε πως δημιούργησε πολύτιμες θέσεις εργασίας σε μια απομακρυσμένη περιοχή της χώρας σε μια περίοδο που το ένα τρίτο των Ελλήνων αντιμετωπίζουν φτώχεια, η ανεργία κυμαίνεται γύρω στο 23 τις εκατό και οι συντάξεις έχουν μειωθεί 12 φορές σε εφτά χρόνια.
Όσοι μιλούν υπέρ της εξόρυξης ισχυρίζονται πως η Ελλάδα είναι το τέλειο σημείο για νέα ορυχεία, με δεδομένη την αδύναμη θέση που κατέχει στην παγκόσμια οικονομία καθώς παλεύει να συνέρθει από την κρίση χρέους που πυροδοτήθηκε από την κατάρρευση της Wall Street το 2008 και την επακόλουθη παγκόσμια οικονομική ύφεση. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ευρύτερα γνωστές ως «τρόικα», έδωσαν στην Ελλάδα δύο πακέτα διάσωσης συνολικού ύψους 240 δισεκατομμυρίων ευρώ – με τον όρο η Ελλάδα να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα λιτότητας και να προσελκύσει ξένες επενδύσεις.
Το 2015 η Ελλάδα ήταν σε σταυροδρόμι, λέει ο Σωτήρης. Θα μπορούσε είτε να συναινέσει στην ανάπτυξη που ευαγγελίζονται ξένες εταιρείες όπως η Eldorado Gold και να πληρώσει το περιβαλλοντολογικό και κοινωνικό κόστος ή να φύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το οικονομικό δίχτυ ασφαλείας της και να κυνηγήσει την οικονομική της ανεξαρτησία.
Στο δημοψήφισμα του 2015 που ρωτούσε αν η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να αποδεχτεί τις προϋποθέσεις που έθεταν οι δανειστές της για το πακέτο διάσωσης, οι πολίτες επέλεξαν με συντριπτική πλειοψηφία την απόρριψη των μέτρων λιτότητας της τρόικα. Παρά το αποτέλεσμα αυτό και το γεγονός πως ο ίδιος ο Τσίπρας προέτρεψε τον ελληνικό λαό να ψηφίσει εναντίον της λιτότητας, ο Τσίπρας συνθηκολόγησε στις διαπραγματεύσεις του και αποδέχτηκε τους όρους.
Όσο περνούσε ο καιρός, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ εγκατέλειψε τα ριζοσπαστικά στοιχεία του προγράμματος της, λέει ο Βελεγράκης. «Μπορούσες να νοιώσεις το κόμμα να γίνεται λιγότερο ριζοσπαστικό, καθώς γινόταν ισχυρότερο».
Σύντομα αντέστρεψε τη στάση της και για το ορυχείο χρυσού, αντικαθιστώντας δυο υπουργούς ενέργειας που περιστασιακά έβαζαν εμπόδια για το ορυχείο με έναν υπουργό που τελικά έκανε τα πάντα ευκολότερα για τις δραστηριότητες της Eldorado Gold.
Ο Τσίπρας έδιωξε και άλλους σκληρά αριστερούς στο συμβούλιο του με άλλους πιο μετριοπαθείς υπουργούς τον Νοέμβριο του 2016 με την πρόθεση να «βελτιώσει τις σχέσεις με τους διεθνείς πιστωτές της», όπως έγραψαν οι Financial Times2. Ο νέος υπουργός ενέργειας Γιώργος Σταθάκης, ενέκρινε την κατασκευή ενός καίριου εργοστασίου επεξεργασίας μέσα σε δυο εβδομάδες από την ανάληψη του χαρτοφυλακίου, ξεμπλοκάροντας ουσιαστικά την κατασκευή του χρυσορυχείου. Η κίνηση καθησύχασε την εταιρική ανησυχία.
Τώρα, σύμφωνα με τη Μαρία Κάδογλου, την συντονίστρια του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων στην Χαλκιδική3, η κυβέρνηση προσπαθεί να πείσει τον ελληνικό λαό για την αξία της εξόρυξης του αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων χρυσού από το έδαφος.
Οι επικριτές όμως αναρωτιούνται πόσο από το εταιρικό χρήμα αυτό θα πάει τελικά στα ελληνικά ταμεία. «Υπάρχει ένα είδος κούρσας προς τα κάτω σε μια προσπάθεια να προσελκύσουν επενδύσεις», λέει ο Dennis Howlett, ο διευθυντής της ομάδας της κοινωνίας των πολιτών, Canadians for Tax Fairness που παρακολουθεί την καταβολή εταιρικών φόρων στο Καναδά και στο εξωτερικό. «Κράτη καταλήγουν να παραδώσουν κάθε πιθανό όφελος που μπορεί να κερδίσουν από αυτή την επένδυση, και το ελληνικό κράτος είναι ένα καλό παράδειγμα για αυτό» μας είπε.
Μερικές από τις φοροαπαλλαγές της Eldorado Gold είναι εμφανείς στην έκθεση5 που καταθέτει με βάση τον Νόμο περί Μέτρων Διαφάνειας του Εξορυκτικού Τομέα (ESTMA), που τέθηκε σε ισχύ το 2015 και υποχρεώνει τις εταιρείες εξόρυξης πετρελαίου, αερίου και μεταλλευμάτων που είναι στο καναδικό χρηματιστήριο να αποκαλύπτουν πληρωμές πάνω από 100000 δολάρια σε κυβερνήσεις
Η έκθεση δείχνει ότι η εταιρεία αντιστάθμισε τα 3490000 δολάρια των φόρων, των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης και των πληρωμών βελτίωσης της υποδομής μέσω της επιστροφής των πιστώσεων φόρου προστιθέμενης αξίας που η κυβέρνηση χρωστούσε στην εταιρεία. Μετά τον συμψηφισμό η εταιρεία χρωστά λιγότερα από μισό εκατομμύριο δολάρια σε φόρους και δικαιώματα για το σύνολο των ορυχείων της στην Ελλάδα, μεταξύ τους και αυτό των Σκουριών.
Ακόμη και αν το ορυχείο παράξει περισσότερα δικαιώματα και φόρους για το ελληνικό κράτος στο μέλλον, δεν θα διορθώσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ήδη η κοινότητα, λέει η Κάδογλου.
Υπάρχουν 16 χωριά γύρω από το ορυχείο, που αποτελούν το δήμο Αριστοτέλη, σπίτι για περίπου 20000 ανθρώπους. Οι κάτοικοι πληρώνουν ακόμη την κρατική καταστολή στις διαδηλώσεις του 2015. Η Κάδογλου εξηγεί πως πολλοί αντιμετωπίζουν δικαστικούς αγώνες, ανάμεσα τους και σοβαρές ποινικές κατηγορίες που βασίζονται σε νόμους που έχουν φτιαχτεί για την αντιμετώπιση εγκληματικών οργανώσεων. Αυτό λέει η Κάδογλου, δημιούργησε ένα σημαντικό οικονομικό βάρος στις τοπικές κοινωνίες. Οι κάτοικοι αντιμετωπίζουν «δίκες, δίκες και άλλες δίκες» μας λέει.
Στα τέλη Μάϊου, ο 77χρονος Θόδωρος Καραβασιλικός καταδικάστηκε σε ένα χρόνο φυλάκιση για αντίσταση κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης ενάντια στην εξόρυξη πριν τέσσερα χρόνια, όπου χτυπήθηκε από την αστυνομία και πέρασε εφτά μέρες στο νοσοκομείο. Η καταδίκη του περιλαμβάνει αναστολή τριών ετών, που σημαίνει πως μπορεί να πάει φυλακή αν συλληφθεί ξανά, μας εξηγεί η Κάδογλου. Αυτή η εσκεμμένη τακτική στοχεύει στην μείωση της συμμετοχής στις διαμαρτυρίες. Η κυβέρνηση στέλνει ένα μήνυμα. «Μη κινείστε, μην αναπνέετέ, μην κάνετε τίποτα» προσθέτει.
Ενώ η κυβέρνηση πάει τους πολίτες στο δικαστήριο, οι άνθρωποι μηνύουν ο ένας τον άλλο για βιαιοπραγία, μας λέει η Δαμάσκου. Η Μεγάλη Παναγιά, η πόλη που η Δαμάσκου μεγάλωσε, είναι παραδοσιακά προσκείμενη στην αριστερά, αλλά η εγγύτητα στο ορυχείο την κάνει βολικό μέρος για να μείνουν οι μεταλλωρύχοι. Αυτό προκάλεσε μεγάλα ρήγματα στην Μεγάλη Παναγιά, με αποτέλεσμα καυγάδες μεταξύ όσων κατοίκων τάσσονται κατά της εξόρυξης. και αυτών που είναι υπέρ. «Όλοι πάμε στα ίδια μπαρ», λέει η Δαμάσκου. Τα κοινωνικά κόστη είναι «πολύ υψηλά βαριά για να τα σηκώσει ένα χωριό μόνο του» προσθέτει. Σε άλλα χωριά, κάποιες οικογένειες έχουν σταματήσει να μιλάνε μεταξύ τους λόγω διαφωνιών γύρω από το ορυχείο.
Η Σοφία Κατσιρμά, μια ακτιβίστρια κατά του ορυχείου που ζει στη τουριστική πόλη της Ουρανούπολης, δεν μιλάει στον θείο της και την οικογένειά του που ζουν στο Παλαιοχώρι, ένα κοντινό χωριό που είναι υπέρ της εξόρυξης. Μας είπε πως ο θείος της, που νοικιάζει δωμάτια στο ξενοδοχείο του σε μεταλλωρύχους, πήρε τηλέφωνο στο σπίτι του πατέρα της για να επιπλήξει την οικογένεια της επειδή αντιτίθενται στο ορυχείο. Από τότε, προσθέτει, τον έχουν δει να μοιράζει τα ονόματα της οικογένειας της και άλλων ακτιβιστών κατά της εξόρυξης στο υπόλοιπο χωριό.
Η ελληνική κοινωνία είναι βαθιά διαιρεμένη μας εξηγεί ο Σωτήρης. «Δεν υπάρχει κοινό αφήγημα. Αυτό λείπει από την Ελληνική κοινωνία». Αντί να κατηγορεί απλά το ΣΥΡΙΖΑ για προδοσία του ελληνικού λαού, ο Σωτήρης προτιμά να εστιάζει στα στρατηγικά και ιδεολογικά όρια της ελληνικής αριστεράς. Η ανικανότητα να παραμείνει πιστή στο ριζοσπαστικό αριστερό πρόγραμμα μπροστά στην ακραία πίεση της ΕΕ είναι η πραγματική αιτία των προβλημάτων της Ελλάδας, υποστηρίζει. «Αν είναι να επανασυνθέσουμε μια αριστερά που δεν θα ηττηθεί, χρειάζεται μια επώδυνη διαδικασία επανεξέτασης, στοχασμού και… [αυτό-]κριτικής».
Η συμβουλή της Δαμάσκου στις άλλες κοινότητες που πολεμούν εναντίον μεταλλευτικών εταιρειών είναι απλή: Μην επιτρέψετε στην εταιρεία να κάνει τίποτα. «Τίποτα, ούτε ένα δέντρο δε πρέπει να κοπεί», λέει. «Τους αφήσαμε να μπουν στο δάσος και αυτό ήταν το λάθος μας», συνεχίζει. «Προσπαθούμε να το κερδίσουμε πίσω από το 2012». Είναι ένα σκληρό μάθημα για να διδαχτούμε, αλλά υπενθυμίζει στην αριστερά να ξεπεράσει την ψευδαίσθηση πως εκλεγμένες κυβερνήσεις, ακόμη και αυτές που ισχυρίζονται πως είναι ριζοσπαστικές, θα υπερασπιστούν την αντίσταση της πρώτης γραμμής.
https://beta.theglobeandmail.com/report-on-business/international-business/european-business/eldorado-golds-big-greek-mining-problem/article11584840
https://www.ft.com/content/a7cde788-a2e4-11e6-aa83-bcb58d1d2193
http://antigoldgr.org
http://www.taxfairness.ca
http://s2.q4cdn.com/536453762/files/doc_downloads/ESTMA/ESTMA-Report-2016-FINAL-REVISED.pdf
*Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Σεπτεμβρίου/Οκτωβρίου 2017 του καναδικού περιοδικού Briarpatch. Η Ashley Renders είναι αρθρογράφος που καλύπτει θέματα της βιομηχανίας φυσικών πόρων, άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στη National Post, στο Vice News, στο Thomson Reuters Foundation. Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας. (Εικόνα Amanda Priebe)
πηγή null
