Οι τοπικές κοινωνίες και το κοινό καλό

Η έννοια "τοπικότητα" και "τοπική κοινωνία" τείνει στην χώρα μας να γίνει όργανο στα χέρια των λαϊκιστών και των τοπικιστών κάθε είδους και απόχρωσης. Ακόμη και η οικολογική αρχή "σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά" έχει αποκτήσει στα χέρια των "τοπικών κινημάτων" το αντίστροφο νόημα: "σκέψου τοπικιστικά κι άσε τους άλλους να κουρεύονται". Κανένα πρόβλημα δεν φαίνεται να έχουν οι "τοπικές κοινωνίες" (όπως αυτοχαρακτηρίζονται τουλάχιστον) στο να φορτώνονται η Κοζάνη όλο το δηλητήριο από την εξόρυξη λιγνίτη και τα εργοστάσια της ΔΕΗ ή η Φυλή από την υπερχειλισμένη χωματερή. Αρκεί να είναι στην αυλή του γείτονα. Η έννοια του κοινού καλού απουσιάζει όταν σχεδιάζονται οι αντιδράσεις στα αιολικά ή φωτοβολταϊκά πάρκα. Μακριά από μας, τα βουνά μας και τα πτηνά μας - μακριά οι χωματερές και τα αντιαισθητικά πάρκα από τα ωραία μας αυθαίρετα με την αισθητική που βγάζει μάτι...

Η έννοια του κοινού καλού και της αλληλεγγύης όπως εκφράζεται στο παρακάτω παράδειγμα, θα έπρεπε να είναι και αρχή της οικολογικής προσέγγισης στη χώρα μας - πέρα από την πελατειακή πολιτική που έχει διαποτίσει πέραν των άλλων και τα "τοπικά κινήματα"...(eco blog) 

Το χρήμα δεν τ’ αγοράζει όλα (;)

του Νίκου Θεοδωράκη*

Είχα την τύχη να παρακολουθήσω πριν λίγες μέρες μία εξαιρετική ομιλία από τον Michael Sandel, καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ, απ’ αφορμής του καινούργιου του βιβλίου αναφορικά με τα πράγματα που δεν “αγοράζονται” (What money can’t buy). Στο πλαίσιο της ομιλίας του ανέφερε ορισμένα ενδιαφέροντα παραδείγματα στα οποία η εισαγωγή χρηματικών μεταβλητών σε μια κοινωνικά ηθική κατάσταση μπορεί εν τέλει να έχει αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ο ομιλητής χρησιμοποίησε το κάτωθι παράδειγμα μεταξύ άλλων ώστε να προβάλει το ότι μερικές καταστάσεις χαρακτηρίζονται από την έννοια του κοινωνικού χρέους, της αυταπάρνησης και της προτεραιότητας του συλλογικού καλού.

Η Ελβετική κυβέρνηση λοιπόν το 1993 έψαχνε μια τοποθεσία για να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη πυρηνικών αποβλήτων. Η τελικώς επιλεγείσα περιοχή ήταν το μικρό χωριό του Wolfenschiessen(πληθυσμού 2,100 κατοίκων) στο οποίο και θα γινόταν δημοψήφισμα για να αποφασίσουν οι κάτοικοι εάν επιθυμούν την εγκατάσταση της αποθήκης στην περιοχή τους. 

Οικονομολόγοι διεξήγαγαν έρευνες ώστε να παρακολουθήσουν την τάση των κατοίκων. Τα πρώτα αποτελέσματα έδειξαν ότι έστω με οριακή πλειοψηφία (51%) το χωριό ήταν πρόθυμο να δεχθεί αυτή την σαφώς ανεπιθύμητη επιβάρυνση καθώς η αίσθηση κοινωνικού χρέους υπερνίκησε τον όποιο ενδοιασμό είχαν. 

Οι οικονομολόγοι λοιπόν αποφάσισαν να προσθέσουν ένα «κίνητρο» για να δουν την ανταπόκριση του χωριού εισάγοντας μια υποθετική κυβερνητική επιχορήγηση για κάθε κάτοικο του χωριού ως επιβράβευση της θυσίας τους. Το αποτέλεσμα τους άφησε όλους άφωνους καθώς το ποσοστό αποδοχής έπεσε δραματικά στο 25%. Η περαιτέρω αύξηση του οικονομικού κινήτρου δεν μετέβαλλε το ποσοστό αυτό ακόμη και όταν έφθασε τα 8,700 δολάρια κατ’ άτομο κατ’ έτος. 

Κατά τη διερεύνηση της ανεξήγητης αρχικά αυτής κατακόρυφης πτώσης, το συμπέρασμα ήταν ότι οι κάτοικοι θεώρησαν ως απόπειρα δωροδοκίας και προσβλητική την ανταμοιβή τους για κάτι που αντιμετώπιζαν ως κοινό καλό.

Θα αντιτείνετε εύλογα τι σχέση έχει ένα χωριό της Ελβετίας το 1993 με την Ελλάδα του 2012. 

Νομίζω πως μέσα από αυτή τη λιτή ιστορία αναδεικνύεται όλη η παθογένεια της χώρας μας εδώ και δεκαετίες η οποία –έστω εν μέρει- έχει οδηγήσει εμάς στην χρεωκοπία και την Ελβετία στη διεθνή καταξίωση και την οικονομική ευμάρεια. 

Όποτε κοινωνικές ομάδες κλήθηκαν να αποδεχθούν μια έστω και ελάχιστα δυσμενή αλλαγή για το κοινό καλό αυτές αντιστάθηκαν ανεξαιρέτως σθεναρά μέχρι τέλους, γνωρίζοντας ότι το πελατειακό πολιτικό σύστημα πάντοτε κάμπτεται στα αιτήματά τους και εν τέλει σχεδόν κανένας νόμος δεν εφαρμόζεται. 

• Δεν είναι τάχα προς το συμφέρον του ευρύτερου κοινωνικού ιστού η απελευθέρωση επαγγελμάτων η οποία θα δημιουργήσει ουσιαστικές συνθήκες ανταγωνισμού και όχι ιδιότυπο ολιγοπώλιο; 
• Δεν είναι τάχα προς το συμφέρον όλων μας η διεύρυνση του δικαστικού ωραρίου ώστε να εκδικάζονται περισσότερες αποφάσεις προκειμένου να αποσυμφορηθεί ο πολύπαθος χώρος της δικαιοσύνης και να δικαιωθούν συμπολίτες μας που βλέπουν τις υποθέσεις τους να εκκρεμούν σε σημείο που φθάνει την αρνησιδικία; 
• Δεν είναι άραγε προς το συμφέρον της κοινωνίας η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, η αδιάβλητη εκλογή τους στα ανώτατα ιδρύματα και η κατάργηση της σχέσης εξάρτησης με τις κομματικές νεολαίες; 
• Δεν είναι άραγε προς το συμφέρον όλων η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων και η αποδέσμευσή τους εφόσον αποδεδειγμένα δεν επιτελούν τη δουλειά τους επαρκώς ενώ χιλιάδες νέοι με άριστες σπουδές στοιβάζονται στις ουρές για μια δουλειά; 
• Δεν είναι άραγε στο συμφέρον όλων η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής η οποία ξεκινά από την ατομική ευθύνη του καθενός να δηλώνει όλα τα εισοδήματά του στις αρμόδιες αρχές;

Εφόσον η απάντηση στα ανωτέρω ερωτήματα είναι ναι, ο συσχετισμός με το παράδειγμα του μικρού χωριού της Ελβετίας είναι αναπόφευκτος και οδυνηρός. 

Εκεί όχι μόνο προτίθεντο να αποδεχθούν κάτι που θα μπορούσε να είναι έως και επικίνδυνο για την υγεία τους, αλλά οι περισσότεροι εθίγησαν όταν τους προσφέρθηκε αντάλλαγμα γι’ αυτό.
Η ιστορία αυτή ενσαρκώνει την πραγματική έννοια της κοινότητας και της αλληλεγγύης. Κάτι που δυστυχώς στην Ελλάδα ελλείπει δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες αφού το αισθητήριο της κοινωνικής συνοχής βρίσκεται σε μηδενικά επίπεδα. 

Με τα λεγόμενά μου δεν προτείνω να γίνουμε Ελβετία, αλλά ότι είναι καιρός να κοιτάξουμε και δίπλα μας, γύρω μας, και να διαπιστώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας. Ο εγωισμός και η λογική των συντεχνιών –μεταξύ άλλων παθογενειών- μας έφεραν ως εδώ, είναι η ώρα πια να κοιτάξουμε το μακροπρόθεσμο κοινωνικό συμφέρον από την βραχυπρόθεσμη ιδιοτέλεια μας. Άλλωστε αν δεν αλλάξουμε εμείς, η χώρα δεν αλλάζει.

*από το consensus