"Την εκπόνηση εξειδικευμένης έρευνας- μελέτης για την παρακολούθηση της ποιότητας των υδάτων της λεκάνης του Ασωπού ποταμού, από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενέκρινε το Περιφερειακό Συμβούλιο.
Το αντικείμενο του ερευνητικού έργου, συνολικού προϋπολογισμό 332.444 ευρώ, με χρηματοδότηση από πόρους της Περιφέρειας Αττικής, όπως σημείωσε ο εισηγητής αντιπεριφερειάρχης Ανατολικής Αττικής, Πέτρος Φιλίππου είναι «η εκπόνηση συγκροτημένου και ολοκληρωμένου προγράμματος παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων στη λεκάνη του ποταμού (στη χωρική αρμοδιότητα της Περιφέρειας Αττικής) και πιο συγκεκριμένα: στο τμήμα της λεκάνης στα σύνορα με τον νομό Βοιωτίας -εκβολές, του υπόγειου υδροφορέα της λεκάνης που είναι στα όρια της Αττικής και στην έξοδο των πηγών της Μαυροσουβάλας (πόσιμο νερό).
Σκοπός του ερευνητικού αυτού έργου, ανέφερε ο αντιπεριφερειάρχης είναι η απόκτηση μίας βάσης δεδομένων για την ποιοτική και ποσοτική εκτίμηση των επιπέδων και την προέλευση της ρύπανσης- υποβάθμισης των υδάτων της λεκάνης του Ασωπού και της ευρύτερης περιοχής. Επίσης στόχος είναι να εκτιμηθεί ο πιθανός περιβαλλοντικός κίνδυνος και να προταθούν δράσεις για τη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων."
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ 31/8/17
Κι έτσι μπήκαν επιτέλους...Στο μικροσκόπιο τα ύδατα του Ασωπού
 |
| Οι επιστήμονες θα συλλέξουν δείγματα από τρεις πηγές: ύδατα και ιζήματα από τη λεκάνη του ποταμού, τον υπόγειο υδροφορέα και νερό από πηγές. |
Ισως η πιο εκτενής μελέτη για τη ρύπανση του νερού που έχει πραγματοποιηθεί στη χώρα μας θα ξεκινήσει στη Βόρεια Αττική. Στο επίκεντρο θα βρεθεί το αττικό κομμάτι της λεκάνης του Ασωπού, με τους ελέγχους να εστιάζονται όχι μόνο στην παρουσία του εξασθενούς χρωμίου και των βιομηχανικών ρύπων, αλλά και σε ρύπους που προέρχονται... από τις καθημερινές μας συνήθειες και τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε.
Η επιστημονική ομάδα του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε τα προηγούμενα χρόνια ασχοληθεί με τα προβλήματα του Ασωπού, πραγματοποιώντας δειγματοληψίες σε γεωτρήσεις για λογαριασμό της ομοσπονδίας των συλλόγων του Ωρωπού. «Αναπτύξαμε μια μεθοδολογία για τον προσδιορισμό ακόμη και πολύ χαμηλών συγκεντρώσεων εξασθενούς χρωμίου και από το 2006 αποτυπώσαμε σε μια μεγάλη έκταση τα επίπεδά του στις γεωτρήσεις και στις πηγές», εξηγεί στην «Κ» ο επικεφαλής του Εργαστηρίου, αναπληρωτής καθηγητής Νίκος Θωμαΐδης.
Η συνεργασία ήταν επιτυχημένη και έτσι η Περιφέρεια Αττικής ζήτησε από το εργαστήριο να αναλάβει ένα μεγαλύτερο και αρκετά φιλόδοξο σχέδιο στην περιοχή: να φέρει εις πέρας ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων στη λεκάνη του Ασωπού. Η επιστημονική ομάδα θα συλλέξει δείγματα από τρεις διαφορετικές πηγές: ύδατα και ιζήματα από τη λεκάνη του ποταμού (από τα σύνορα με τον νομό Βοιωτίας έως τις εκβολές του), τον υπόγειο υδροφορέα και το πόσιμο νερό από τις πηγές της Μαυροσουβάλας.
Ταυτοποίηση νέων ουσιών
Μόνον που η έρευνα θα προχωρήσει ένα βήμα περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν. «Θα προχωρήσουμε σε ταυτοποίηση νέων ουσιών, εφαρμόζοντας πρωτοποριακές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και το εξωτερικό», λέει ο κ. Θωμαΐδης. «Θα παρακολουθήσουμε από τους συμβατικούς ρύπους και τους ρύπους προτεραιότητας (σ.σ. όπως ορίζονται από κοινοτικές οδηγίες) έως και τους λεγόμενους “αναδυόμενους ρύπους”. Πρόκειται για χημικά που χρησιμοποιούνται τόσο στην καθημερινή πρακτική όσο και στη βιομηχανία, αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται στα προγράμματα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων. Για παράδειγμα, τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε και τα χημικά καθημερινής χρήσης (συντηρητικά, απορρυπαντικά)».
Στόχος του προγράμματος δεν είναι μόνο να δημιουργηθεί ένας «χάρτης» για τη ρύπανση στην περιοχή. «Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ζητήσει την παρακολούθηση των αναδυόμενων ρύπων, με στόχο να ερευνηθεί η τοξικότητά τους στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Σε άλλες χώρες υπάρχουν πολλά δεδομένα από την παρακολούθηση υδάτων, στη χώρα μας όμως υπάρχει ένα κενό. Παράλληλα, θα ενημερώσουμε τόσο τις Αρχές όσο και τον κόσμο της περιοχής για τα αποτελέσματα. Καταδεικνύοντας τη χωρική και εποχική κατανομή των ρύπων, τις πιθανές πηγές επιμόλυνσης του υδροφορέα και τις πιθανές οικοτοξικολογικές επιδράσεις των ανιχνευθέντων ρύπων θα μπορέσουμε να συμβάλουμε στη λήψη μέτρων προστασίας, αν χρειαστεί». Το πρόγραμμα έχει κόστος περίπου 350.000 ευρώ, θα διαρκέσει 3 χρόνια, ενώ τα πρώτα αποτελέσματα αναμένονται μετά ένα εξάμηνο.
πηγή kathimerini 8/11/17 Γιώργος Λιάλιος
Αρχές Απριλίου διαβάζουμε σε μελέτη του ΠΑΚΟΕ (εδώ) ότι ενώ το όριο του εξασθενούς χρωμίου στο νερό ανθρώπινης κατανάλωσης είναι 0 μg/lt και στο νερό του ποταμού 3 μg/lt σύμφωνα με τις σχετικές ΚΥΑ, με τις μετρήσεις του ΠΑΚΟΕ βλέπουμε να συνεχίζει να υπάρχει έντονο πρόβλημα εξασθενούς χρωμίου στο πόσιμο νερό λίγο-πολύ παντού στην λεκάνη του Ασωπού σε Αττική και Βοιωτία...
...και μάλιστα πολύ μεγάλο πρόβλημα σε Κάλαμο, Σκάλα Ωρωπού, Νέα Παλάτια κ.α., με τιμές κοντά σε εκείνες του επιφανειακού νερού ροής του ποταμού όπου δυστυχώς η μόλυνση από εξασθενές χρώμιο παραμένει σταθερή...
Το ερώτημα απευθύνεται στην Περιφέρεια Αττικής που παρακολουθεί την ρύπανση του Ασωπού:
Ζητείται υπεύθυνη ενημέρωση και απαντήσεις:
- Τι λένε τα πρώτα στοιχεία της μελέτης που θα ανακοινώνονταν στο α΄εξάμηνο και τι ενημέρωση θα υπάρχει μέχρι να ολοκληρωθεί στα επόμενα 3 χρόνια;
- Ισχύουν οι μετρήσεις του ΠΑΚΟΕ στο πόσιμο νερό;
- Και τι μέτρα παίρνει η Περιφέρεια σχετικά;
Δημοσιεύουμε εδώ την τελευταία συνέντευξη για το ζήτημα του π.Γιάννη Οικονομίδη στην Δέσποινα Σπανούδη και τους κόκκους.gr
Συζητούν ο π. Γιάννης Οικονομίδης και η Δέσποινα Σπανούδη
Δ.Σ.: Δέκα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τότε που ξεκινήσαμε τις πρώτες δυναμικές κινητοποιήσεις για το έγκλημα στον Ασωπό. Αφορμή ήταν η ταυτοποίηση από την Χημική υπηρεσία της Λιβαδειάς, ότι το χρώμιο που μετρούσαν στο πόσιμο νερό ήταν μια καρκινογόνος μορφή του, που προέρχεται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και συγκεκριμένα από τα βιομηχανικά απόβλητα. Η ρύπανση ωστόσο υπήρχε εδώ και δεκαετίες.
π.Γ.Ο.: Η περιοχή των Οινοφύτων δέχεται βιομηχανίες από το 1969. Δυστυχώς χωρίς χωροταξία εγκαταστάθηκαν δραστηριότητες κάθε είδους και όχλησης στα χωράφια της περιοχής. Χρειάστηκαν σαράντα χρόνια άναρχης λειτουργίας της άτυπης βιομηχανικής περιοχής για μετρήσει επιτέλους το κράτος αυτό που θα έπρεπε να έχει προλάβει: την ρύπανση του υπόγειων νερών. Είναι χαρακτηριστικό της ευθύνης του κράτους πως ενώ δεν υπάρχουν μέχρι και σήμερα υποδομές διαχείρισης των κάθε είδους βιομηχανικών αποβλήτων οι αδειοδοτήσεις δίνονταν χωρίς κανένα περιορισμό και οι έλεγχοι περιορίζονταν μόνο σε μικροβιολογικές παραμέτρους λες και στην περιοχή δεν υπήρχαν καθόλου εργοστάσια. Φυσικά πολύ μεγάλη είναι και η ευθύνη της τοπικής κοινωνίας και ειδικά της τοπικής αυτοδιοίκησης. Θα ήθελα να τονίσω ότι μία τόσο σοβαρή εξέλιξη σε ένταση και επιπτώσεις δεν θα μπορούσε να συμβεί αν δεν υπήρχε η σιωπηρή της αποδοχή από την συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων και των εργαζομένων στην περιοχή, αν και από αυτούς λίγοι μπορούμε να πούμε ότι γνώριζαν τι πραγματικά συμβαίνει, αλλά και κυρίως από τους άρχοντες μας, τα κόμματα (εξουσίας και μη), τους τοπικούς μας βουλευτές, τους αιρετούς μας και δυστυχώς και την τοπική μας εκκλησία η οποία δεν ύψωσε την φωνή της όταν έπρεπε και όπως έπρεπε.
Δ.Σ.: Σωστά. Ωστόσο εσύ είχες ξεκινήσει να ασχολείσαι με το θέμα πριν από την ταυτοποίηση του εξασθενούς χρωμίου. Καταλύτης ήταν η συνάντηση με τον χημικό Μηχανικό Θανάση Παντελόγλου, που δυστυχώς έφυγε πρόωρα.
π.Γ.Ο.: Ο Θανάσης πρόσφερε απλόχερα στην περιοχή και στους ανθρώπους της αυτό που πραγματικά χρειάζονταν: την γνώση! Ως επιστήμονας υπήρξε μια πραγματικά φωτεινή εξαίρεση. Γνώριζε άριστα τα τεχνικά θέματα που είχαν σχέση με το περιβάλλον, την λειτουργία των εργοστασίων αλλά και τις συνέπειες της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία. Και την γνώση αυτή δεν την κρατούσε για τον εαυτό του αλλά την φώναζε εδώ κι εκεί σε κάθε ευκαιρία και έτσι τον γνώρισα! Σε μια ομιλία τον άκουσα να λέει «…στα Οινόφυτα σκοτώνετε τα μωρά σας!» και αναφερόταν στην ρύπανση του πόσιμου νερού που τότε δεν απασχολούσε κανέναν. Το ήθος του ήταν πραγματικά σπάνιο και συνοψίζεται στο εξής: η γνώση στην υπηρεσία του κάθε ανθρώπου, στην υπηρεσία της προόδου και της ζωής. Με τον Θανάση περάσαμε μια μικρή ζωή μαζί! 16 χρόνια! Διαβάσαμε εκατοντάδες υπηρεσιακά χαρτιά που προσπαθούσαν να μας ξεγελάσουν και υπογράψαμε εκατοντάδες αιτήματα σε αρμόδιους προκειμένου να σπάσει η συνομωσία της σιωπής που είχε επιβληθεί. Και έσπασε! Θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά πολύ τυχερό που γνώρισα αυτόν τον άνθρωπο και συνεργάστηκα μαζί του.
Δ.Σ.: Όταν πραγματικά αποκαλύφθηκε το μέγεθος της καταστροφής, οι πρώτες αντιδράσεις φούντωσαν γρήγορα. Ήταν η εποχή που συγκροτήσαμε τη Συμπαράταξη Βοιωτών για το Περιβάλλον για να αντιμετωπίσουμε τις υπάρχουσες πληγές και τις νέες απειλές που διαγράφονταν λόγω μαζικής εγκατάστασης ενεργειακών εγκαταστάσεων κάθε μορφής. Σύντομα τα προβλήματα άρχισαν να ανοίγουν για πολλές περιοχές και οι κινητοποιήσεις άρχισαν να διευρύνονται σε όλη την «πίσω αυλή της Αττικής». Από το Αλουμίνιο της Ελλάδας, τη ΛΑΡΚΟ και τα Σωληνουργεία Κορίνθου στη «ΒΙΠΕ» Θίσβης, μέχρι την Εύβοια και τον Ωρωπό. Ήταν επίσης η εποχή που διαπιστώναμε ότι ολοένα και περισσότερες περιοχές είχαν υπόγεια νερά που είχαν επιβαρυνθεί με εξασθενές χρώμιο. Παρόλαυτά δεν ήταν εύκολο να αποδεχτούν όλοι το πρόβλημα.
π.Γ.Ο.: Η έκταση της ρύπασης πραγματικά αποδείχθηκε πολύ μεγαλύτερη απ΄ ότι αρχικά θα περίμενε ο ανυποψίαστος παρατηρητής της υπόθεσης! Δυστυχώς και σήμερα ακόμη δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα παρά μόνο για λίγες περιοχές. Μπορεί κανείς να εξηγήσει το φαινόμενο αυτό εύκολα. Στην ευρύτερη περιοχή, βορειοανατολική Αττική, Βοιωτία από Οινόφυτα μέχρι Θήβα και κεντρική Εύβοια, υπάρχουν διάσπαρτες και λειτουργούν ανεξέλεγκτα διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από την έλλειψη των απαραίτητων υποδομών διαχείρισης αποβλήτων (με ευθύνη του κράτους), ενώ η λειτουργία των επιχειρήσεων στηρίχθηκε στην αδειοδότηση πρακτικών που καταφανώς ρύπαιναν και ρυπαίνουν το περιβάλλον (με ευθύνη του κράτους) και την απουσία του απαραίτητου ελεγκτικού μηχανισμού (με ευθύνη του κράτους). Τα απόβλητα όμως παράγονται! Και μη έχοντας άλλη διαχείριση καταλήγουν ανεπεξέργαστα στο περιβάλλον της περιοχής. Στις πρακτικές που ακολουθήθηκαν περιλαμβάνονται απορρίψεις σε ρέματα και σε παράνομες χωματερές, είτε εντός είτε εκτός των εργοστασίων, είτε κοντά είτε σε απομακρυσμένες περιοχές, οι απορρίψεις σε γεωτρήσεις και παλιά πηγάδια, η θαυματουργή μετατροπή τους σε μη επικίνδυνα και η συνακόλουθη διάθεση σε βιολογικούς καθαρισμούς αστικών ή χωματερές, η αραίωση με βρόχινα νερά, η παράνομη ταφή τους σε ιδιωτικές και μη εκτάσεις και φυσικά η διάθεση στον Ασωπό ποταμό ο οποίος πια είναι ένα νεκρό ποτάμι που μεταφέρει επικίνδυνα απόβλητα στον υδροφόρο και την θάλασσα της περιοχής. Το κράτος συστηματικά απέφευγε να μετρήσει οτιδήποτε θα μπορούσε να τεκμηριώσει την ζημιά και να οδηγήσει σε λήψη μέτρων. Έτσι λοιπόν οδηγηθήκαμε να μην μπορούμε να εμπιστευθούμε το περιβάλλον της περιοχής μας και να χαθεί οριστικά γι αυτό το τεκμήριο της αθωωότητας! Φυσικά υπάρχουν και καθαρά νερά στην περιοχή, φυσικά υπάρχουν και καθαρά εδάφη, αλλά με δεδομένες τις παραπάνω πολύχρονες πρακτικές πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μετρούμε πριν γνωματεύσουμε! Ας συμπληρώσουμε ότι εκτός των βιομηχανικών αποβλήτων ούτε τα αστικά απόβλητα διαχειρίζονται σωστά στην χώρα μας. Αυτό κρίνουν και τα διάφορα ευρωπαϊκά δικαστήρια που επιβάλλουν διόλου ευκαταφρόνητα πρόστιμα στις πλάτες του κόσμου για τις παραλείψεις αυτές των αρχόντων μας!
Δυστυχώς στην προσπάθειά μας να αποκαλυφθεί αυτό το έγκλημα συνατήσαμε και συναντάμε ακόμη ισχυρή αντίσταση από το κράτος και τους υπεύθυνους αλλά και από τα θύματα: τους εργαζόμενους στα εργοστάσια, οι οποίοι θεωρούν οτι κινδυνεύουν τα μεροκάματά τους από τις αποκαλύψεις, τους αγρότες των οποίων τα προϊόντα πια δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη αλλά και των τουριστικών καταστημάτων της περιοχής που δεν θέλουν κουβέντα να ακούγεται πως η θάλασσα είναι ρυπασμένη ή το νερό της βρύσης σε αρρωσταίνει. Μέχρι και το 2007 κανείς από τους αρμόδιους δεν τόλμησε να αναγνωρίσει δημόσια πως υπάρχει πρόβλημα και όλους όσους επιμέναμε μας χαρακτήριζαν είτε κομμουνιστές (!) είτε υποκινούμενους από διάφορα ιδιωτικά συμφέροντα προώθησης του εμφιαλωμένου νερού κλπ. Όπως ήταν αναμενόμενο η υποστήριξη που βρήκαμε στους χώρους των εργαζομένων ή των αγροτών ήταν σχεδόν μηδενική. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις που υπήρξαν και υπάρχουν και σήμερα δείχνουν ότι υπάρχει πράγματι ένα ελάχιστο υγιές δυναμικό στην τοπική κοινωνία. Με την αποκάλυψη του προβλήματος του Ασωπού κανείς από όσους το ανέχθηκαν με την σιωπή τους δεν δικαιούται να κηρύτει σήμερα και να ηθικολογεί! Το περιβαλλοντικό πρόβλημα του Ασωπού αποτελεί την απόδειξη της αποτυχίας του σχολείου, της εκκλησίας, της πολιτικής μας ζωής και των πολιτικών μας, της κοινωνίας μας γενικότερα αλλά με έμφαση στα μέλη της που ξεχωρίζουν, να διαφυλάξουν και να καλλιεργήσουν αυτό το οποίο επαγγέλονται: ένα καλύτερο κόσμο.
Δ.Σ.: Θυμάμαι τις αντιδράσεις του τότε Δημάρχου Θήβας που ισχυριζόταν με πάθος ότι το εξασθενές χρώμιο δεν δημιουργεί πρόβλημα όταν το καταπίνουμε και ότι αρκούσε να αραιωθεί το ρυπασμένο νερό με καθαρό ώστε να μειωθούν οι συγκεντρώσεις των ρύπων! Τότε δόθηκε δημοσιότητα και κινητοποιήθηκε κόσμος από την υπόλοιπη Βοιωτια, την Αττική και την Εύβοια. Από την πρώτη μεγάλη συγκέντρωση που κάναμε στα Οινόφυτα το Δεκέμβρη του 2007 μέχρι σήμερα, έχει πέσει πολύ νερό στον … Ασωπό. Ωστόσο σήμερα λίγοι κινητοποιούνται. Αυτό εν μέρει μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι μετά από τόσους αγώνες κάποια πράγματα κερδήθηκαν όπως π.χ. το πόσιμο νερό.
π.Γ.Ο. : Κατ’ αρχήν δεν ζητάμε μόνο πόσιμο νερό! Ζητάμε ανάπτυξη βιώσιμη, πρόοδο οικονομική για όλους, υγεία σωματική και πνευματική, ζητάμε να σταματήσει αυτή η κραυγαλέα κοινωνική αδικία του να καταστρέφεις τους φυσικούς πόρους και να αφήνεις πίσω σου ανεργία και αρρώστια. Το πρόβλημα είναι πως ενώ δηλώνουμε όλοι πως αυτά θέλουμε, τελικά αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ότι πολύ λίγοι είμαστε διατεθιμένοι να τα διεκδικήσουμε και να δουλέψουμε γι αυτά. Ο κόσμος δεν κινητοποιείται διότι έχει μάθει (ή είναι στην ανθρώπινη φύση) να φοβάται την σύγκρουση με την εξουσία, να φοβάται την αλήθεια, να υποτάσεται στον φαινομενικά ισχυρό, να θυσιάζει και τον εαυτό του και τα παιδιά του ακόμα στον βωμό του παραλόγου. Σήμερα, λέμε, δεν γίνονται πια ανθρωποθυσίες! Θα διαφωνήσω! Ας κοιτάξουμε γύρω μας! Το πρόβλημα λοιπόν είναι (για όσους το θεωρούμε πρόβλημα) ότι δεν θέλουμε την κοινωνία έτσι όπως είναι σήμερα και όπως την θέλουν οι περισσότεροι. Λύση του προβλήματος στον Ασωπό σημαίνει τέλος στην διαφθορά, σημαίνει καλή νομοθέτηση και εφαρμογή των νόμων, σημαίνει μεγάλα, καθαρά, κερδοφόρα και βιώσιμα εργοστάσια, σημαίνει κοινωνική δικαιοσύνη. Σημαίνει τελικά να μπορούμε να δροσίζουμε τα πρόσκαιρα σώματά μας σε ένα καθαρό ποτάμι! Πόση περισσότερη ηδονή να ζητήσει κανείς! Να μπορεί να δροσίζει το σώμα του σ’ ένα καθαρό ποτάμι γεμάτο ζωή! Κάπως έτσι ξεκίνησε άλλωστε και ο ανθρώπινος πολιτισμός. Δίπλα στα μεγάλα ποτάμια. Και η καταστροφή τους σήμερα δείχνει ότι αν δεν αλλάξουμε, πολύ σύντομα θα έχουμε την τύχη τους.
Θεωρώ πως το πλήθος των ανθρώπων που έχουν περιβαλλοντικές ανησυχίες στην περιοχή του Ασωπού αλλά και ευρύτερα, δεν έχει μεταβληθεί ιδιαίτερα. Αυτό που αλλάζει είναι η ένταση και πίεση που δημιουργεί το πρόβλημα όταν το αφήνεις να γιγαντώνεται. Και όταν συμβαίνει αυτό δεν αρκεί ποια η φωνή λίγων ατόμων ή κάποιες ατομικές παρεμβάσεις ή ενέργειες. Απαιτείται οργάνωση της διεκδίκησης σε ένα ανώτερο επίπεδο. Το πρόβλημα αποκαλύπτεται με γνώση και λίγη ποιοτική δουλειά, αλλά δεν λύνεται με αυτά τα λίγα! Θέλει πολύ περισσότερα! Από την εμπειρία που έχω προσωπικά, και νομίζω θα συμφωνήσεις Δέσποινα μαζί μου, είναι πάρα πολύ δύσκολο να οργανωθούμε όσοι έχουμε περιβαλλοντικές ανησυχίες. Πολλές προσπάθειες είδαμε να γεννιούνται και να πεθαίνουν προτού προλάβουν να ενηλικιωθούν. Δεν έχουμε συνεργατική κουλτούρα, δεν έχουμε οργανωμένα νομικά προσωπα, δεν μπορούμε να υπηρετήσουμε τις απαιτητικές λύσεις των μεγάλων σημερινών προβλημάτων. Πρέπει όμως! Θα το κάνουμε εγκαίρως;
Δ.Σ.: Είναι ένα μεγάλο ζητούμενο. Εγχειρήματα με μεγαλύτερη διάρκεια και καλύτερη οργάνωση, συχνά καταλήγουν ΜΚΟ με άμεση εξάρτηση από κράτος και επιχειρήσεις- χρηματοδότες. Από την άλλη πλευρά η εθελοντική δέσμευση συχνά δεν επαρκεί για να αντιμετωπιστούν τόσο ισχυροί αντίπαλοι, με αποτέλεσμα όταν οι κινητοποιήσεις υποχωρούν, να μένουμε λίγοι και με λίγες δυνατότητες. Όπως όλα τα κινήματα για το περιβάλλον, έτσι και εδώ, ιδιαίτερα αφού δεν υπήρχε μεγάλη τοπική στήριξη δόθηκε μεγάλο βάρος στις δικαστικές και διοικητικές προσφυγές. Υπήρξαν διώξεις κατά πολιτειακών παραγόντων και βιομηχανιών, υπήρξαν προσφυγές σε Ευρωπαϊκά και Εθνικά όργανα και δικαστήρια.
π.Γ.Ο.: Η αλήθεια είναι πως όταν ξεκίνησε η συνεργασία μου με τον Θανάση είχα την (λανθασμένη τελικά) πεποίθηση πως να… τωρα που θα φωνάξουμε την αλήθεια θα μας ακούσουν και κάτι θα γίνει! Δεν μπορεί, πίστευα, να μείνει απαθής κανείς όταν υπονομεύεται η υγεία τόσων παιδιών! Αφού εξαντλήσαμε κάθε διαθέσιμη δύναμη στην ενημέρωση των συμπολιτών μας και των αρμοδίων, διαπιστώσαμε πως αυτό δεν αρκεί τελικά! Το πολιτικό κόστος των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι αμελητέο! Μπορούμε να θυμώνουμε δεκαετίες με κυβερνήσεις που η κάθε μια θα εφαρμόζει το μνημόνιο που μας φόρεσε η προηγούμενη, που την τιμωρήσαμε φέρνοντας ξανά στην εξουσία αυτή που μας έφερε το προ-προηγούμενο μνημόνιο… αλλά δεν θα καταψηφίσουμε ποτέ μια κυβέρνηση που δεν διαχειρίζεται απόβλητα, δεν φροντίζει τα υδατικά αποθέματα, δεν ενδιαφέρεται για την χωροταξία. Είμαστε, δυστυχώς, ανώριμοι ως πολίτες και αυτό εκμεταλεύεται η εξουσία που ενώ αλλάζει πρόσωπα δεν αλλάζει σκοπό, το ίδιο ντασούλι χτυπάει! Επομένως θεωρήσαμε ότι πρέπει να εμπλουτίσουμε την εργαλειοθήκη μας με κάτι άλλο, που μας το προμηθεύει το ίδιο το σάπιο σύστημα. Αποφασίσαμε, αντί να περιμένουμε την δια της παιδείας ωρίμανση του λαού όπως μερικοί πρεσβεύουν, να προσφύγουμε στην δικαιοσύνη. Και αυτό έγινε και γίνεται με πολλούς τρόπους που στόχο και σκοπό έχουν ένα: το κόστος της ρύπανσης για αυτόν που ρυπαίνει να γίνει μεγαλύτερο από το κόστος της αποτροπής της. Έτσι κερδίσαμε με ασφαλιστικά μέτρα νομολογιακό όριο για το εξασθενές χρώμιο στο πόσιμο νερό (το υπουργείο Υγείας ακόμα το σκέφτεται…), κερδίσαμε ακύρωση της παράλειψης της Νομαρχίας μας να πράξει τα δέοντα απέναντι σε μεγάλες βιομηχανίες που ρυπαίνουν και επιβολή μέτρων από το ΣτΕ για την λειτουργία τους, κερδίσαμε καταδίκες αρχόντων για παραλείψεις και πράξεις τους σχετικά με το περιβάλλον. Το σπουδαιότερο μέχρι σήμερα ήταν η αμετάκλητη καταδίκη της χώρας μας για το διαρκές περιβαλλοντικό έγκλημα στον Ασωπό από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2013 που οφείλουμε στον εξαιρετικό μας δικηγόρο Γιάννη Κτιστάκη. Απόφαση που ανοίξε τον δρόμο για διεκδίκηση αστικών αποζημιώσεων που θεωρούμε ότι συμβάλουν θετικά στην διαμόρφωση μιας ευνοϊκότερης για εμάς πολιτικής βούλησης σχετικά με το θέμα του Ασωπού.
Δ.Σ.: Υπήρξε μια μεγάλη επιτυχία σε σχέση με τη δημοσιότητα του ζητήματος. Υπήρξαν ΜΜΕ όπως π.χ. ο ΣΚΑΙ που το υιοθέτησαν σχεδόν, υπήρξαν πολιτικά κόμματα όπως οι Οικολόγοι – Πράσινοι, ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ που το στήριξαν ένθερμα. Ακόμη και το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου. Όλοι ακόμη και αυτοί που είχαν ευθύνη αναγκάστηκαν να παραδεχτούν την ρύπανση. Το θέμα πήρε ακόμη και διεθνή διάσταση με τη σύνδεσή του με την ταινία Εριν Μπρόκοβιτς.
π.Γ.Ο. : Η δημοσιότητα δόθηκε μετά από την συγκεκριμένη επιλογή των συντελεστών του ΣΚΑΪ να προβάλουν το θέμα. Δεν γνωρίζω κάποια βαθύτερη αιτία και δεν με ενδιαφέρει εξάλλου. Όπως ήρθαν, έφυγαν! Φάνηκε με τον πλέον σαφή τρόπο η δύναμη του μέσου και το πως μπορεί να συμβάλει στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης, φάνηκαν όμως και οι περιορισμοί του. Τα κόμματα επίσης που αναφέρεις πράγματι ασχολήθηκαν με το θέμα. Όμως μπορούμε τώρα πια με βεβαιότητα να λέμε ότι «όχι όσο θα μπορούσαν» και «όχι όσο αρμόζει στο πρόβλημα». Πιστεύω πως όλα τα κόμματα είτε δεν αντιλήφθηκαν είτε επέλεξαν να μην αντιληφθούν την σοβαρότητα, το πλάτος και το βάθος του προβλήματος το υποβίβασαν απλά ως ένα πρόβλημα μέσα σε όλα τα άλλα. Έχουμε συνηθίσει και αποδεχθεί πολύ κακώς, η συζήτηση στον δημόσιο λόγο να γίνεται για πράγματα πολύ μικρότερης σημασίας από αυτά που θέτει η πραγματική ζωή. Σαν να είναι μια τηλεοπτική σαπουνόπερα η πολιτική μας ζωή και ο δημόσιος πολιτικός λόγος που στόχο έχει μόνο να μας αποπροσανατολίσει από την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι η κατανάλωση των φυσικών πόρων και τα απόβλητα! Γι’ αυτά γίνεται η εκμετάλευση ανθρώπου από άνθρωπο, για αυτά γίνονται οι πολεμικές συγκρούσεις. Εμείς νομίζουμε άλλα όμως! Ο Ασωπός μας δεν αποτελεί ένα από τα προβλήματα της ζωής μας αλλά το πρόβλημα της ζωής μας. Όπως είπε ο οικουμενικός πατριάρχης που μας επισκέφθηκε στις 06 Ιουνίου «ο Ασωπός αποτελεί μικρόκοσμον της παγκοσμίου οικολογικής κρίσεως…» και ως τέτοιος έχει διαστάσεις υπερεθνικές φυσικά.
Δ.Σ.: Έγιναν μια σειρά μελέτες, άλλες χρήσιμες και άλλες όχι. Πολλές από αυτές έγιναν ως πλυντήριο των ευθυνών αυτών που τις ανέθεταν. Σε κάθε περίπτωση υπήρξαν κάποια συμπεράσματα, όπως ας πούμε για τη δημόσια υγεία.
π.Γ.Ο.: Έγιναν δεκάδες μελέτες για το θέμα και γίνονται ακόμη. Αν και πολλές φορές τα κίνητρα αυτών που μελετούν δεν είναι αγαθά, θεωρώ πως στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους οι μελέτες κατέγραψαν τα πραγματικά δεδομένα του προβλήματος και συνέβαλαν θετικά στην διαμόρφωση της σημερινής εικόνας που έχουμε όλοι. Θα ήθελα να αναφέρω κάποιους σταθμούς. Το 2007 το Γενικό Χημείο του Κράτους μέτρησε για πρώτη φορά χημικούς ρυπαντές στο πόσιμο νερό που προέρχονταν από γεωτρήσεις, αμέσως μετά η έκθεση της Ένωσης Ελλήνων Χημικών έδωσε το πρώτο στίγμα της επιστημονικής κοινότητας ενώ η έκθεση του επιθεωρητή δημόσιας διοίκησης (2008) αποκάλυψε το όργιο με τις αδειοδοτήσεις και τους υπέθυνους της διοίκησης. Η υδρογεωλογική έρευνα του ΙΓΜΕ (2008) κατέγραψε τα δεδομένα της ρύπανσης, ο Συνήγορος του Πολίτη με αρκετές παρεμβάσεις του κατέδειξε και αυτός τις παραλείψεις και τα λάθη της διοίκησης. Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με το πρόγραμμα «Χρώμιο στα υπόγεια νερά της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταμού: Τεχνολογίες και έργα αποκατάστασης» κατέγραψε και αυτό χρήσιμα δεδομένα ενώ μελέτες έχουν γίνει και για την επίδραση της ρύπανσης στην τροφική αλυσίδα. Στον τομέα της υγείας οι μελέτες της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (2010-2012) κατέδειξαν τις συνέπειες της ρύπανσης στην υγεία του τοπικού πληθυσμού (θνησιμότητα και παιδική νοσηρότα) που επιβεβαίωσαν τα ευρήματα από την επεξεργασία του αρχείου αδειών ταφής της ενορίας μας που δημοσιεύσαμε με τον Θανάση το 2006! Έχουν γίνει πλήθος διπλωματικών και διδακτορικών εργασιών σχετικά με το θέμα, ερευνητικές εργασίες, μέχρι και δημοσκοπήσεις. Ελάχιστες μπορούν να θεωρηθούν κατεθυνόμενες κατά την άποψη μου και είναι ξεκάθαρο ότι αυτές τελικά εξέθεσαν ανεπανόρθωτα τους επιστήμονες που τις εκπόνησαν. Πλέον, από επιστημονικής απόψεως το θέμα θεωρείται επαρκώς μελετημένο και η απαιτούμενη γνώση για την εφαρμογή των μέτρων αποκατάστασης είναι διαθέσιμη στον καθένα. Η συντριπτική πλειοψηφία των μελετών καταδεικνύει ότι η ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων στην ευρύτερη περιβαλλοντική λεκάνη του Ασωπού προκαλεί μια σειρά από δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και την οικονομία των προσβεβλημένων περιοχών αλλά και ευρύτερα και ότι τα μέτρα αποκατάστασης είναι γνωστά και κοστίζουν πολλαπλάσια από την πρόληψη.
Δ.Σ.: Επίσης έγιναν και κάποιες νομοθετικές παρεμβάσεις. Κάποιες δεν εφαρμόστηκαν ή εφαρμόστηκαν εν μέρει, κάποιες δυστυχώς ανακλήθηκαν όπως η υποχρέωση των βιομηχανιών να τοποθετούν δειγματολείπτες- αναλυτές στα φρεάτια εξόδου.
π.Γ.Ο.: Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ενσωματώνουμε, με καθυστέρηση που επιφέρει πρόστιμα στις πλάτες του κόσμου, το ενωσιακό δίκαιο στον εθνική μας νομοθεσία. Και όταν το ενσωματώνουμε δεν το εφαρμόζουμε! Και επειδή οι πολίτες δεν ασχολούνται, αυτό δεν κοστίζει στην κυβέρνηση τίποτα! Η πραγματικότητα είναι ότι έχουμε ένα εξαιρετικό νομοθετικό οπλοστάσιο. Η νομοθετική πρωτοβουλία του ΥΠΕΚΑ το 2010 απλά εξειδίκευσε κάποια πράγματα για τον Ασωπό (καθιέρωσε Περιβαλλοντικά Περιβαλλοντικά Πρότυπα). Παραμένει ζητούμενο όπως είπαμε η εφαρμογή της όπως και όλων των άλλων σχετικών νόμων! Αξίζει να γνωρίζουμε πως με την κύρωση και ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο (2006) της σύμβασης του Άαρχους ανοίγει οριστικά η απρόσκοπτη πρόσβαση του κοινού στις δημόσιες αρχές για την παροχή περιβαλλοντικής πληροφορίας ενώ με τον νόμο 4042/2012 έχουμε καινούργια –αυστηρότερη- ποινική προστασία του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερη αναφορά πιστεύω πρέπει να γίνει στο διάταγμα 148/2009 με το οποίο αποκτούμε το εργαλείο της περιβαλλοντικής ευθύνης ή αλλιώς την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η συγκεκριμένη αρχή δεν αφορά στα πρόστιμα που κατά καιρούς επιβάλλονται για παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (και που σχεδόν ποτέ δεν εισπράτονται) αλλά στην υποχρέωση αυτού που ρυπαίνει να αποκαταστήσει την περιβαλλοντική ζημιά που έχει προκαλέσει. Αποτελεί το ισχυρότερο νομοθετικό εργαλείο που έχουμε σήμερα και οποιαδήποτε προσπάθεια παρερμηνείας του ή αποδυνάμωσής του αποτελεί μεγάλη εξυπηρέτηση των βρώμικων βιομηχανιών! Στην πράξη το διάταγμα αυτό ακυρώνει το κίνητρο όσων ρυπαίνουν, το οποίο είναι το κέρδος, αφού με την απόδοση της περιβαλλοντικής ευθύνης τα κέρδη όχι μόνο εξανεμίζονται αλλά και η βιωσιμότητα της επιχείρησης υπονομεύεται σοβαρά, αφού όπως είπαμε το οικονομικό κόστος της αποκατάστασης είναι πολλαπλάσιο (10 ως 100 φορές) αυτού της πρόληψης!
Σχετικά με την προκλητική τροπολογία με την οποία απαλλάχθηκαν οι βιομήχανοι από την υποχρέωση τους να τοποθετήσουν αυτόματους δειγματολήπτες/αναλυτές στα τελικά φρεάτια εξόδου, το μόνο που έχω να πω είναι ότι αποτελεί ντροπή για τους «προηγούμενους» και τους βουλευτές τους που την ψήφισαν αλλά ντροπή και δυσάρεστο ξεσκέπασμα και για τους «τωρινούς» και τους βουλευτές τους που την διατηρούν δυόμιση χρόνια τώρα!
Η εμπειρία μας μέχρι σήμερα μας δείχνει ότι υπάρχουν πολλά σημαντικά ακόμη να διεκδικήσουμε σε νομοθετικό επίπεδο. Θα αναφερθώ σε δύο συγκεκριμένα. Πρώτο, διεκδικούμε να επιβλήθει η αντιστροφή του βάρους απόδειξης, δηλαδή η επιχείρηση να υποχρεούται να αποδεικνύει αυτή ότι δεν ρυπαίνει και όχι εμείς που καταγγέλουμε την ρύπανση. Αυτό είναι σημαντικό διότι με τις συνθήκες που γίνεται ο έλεγχος σήμερα και τις σκοπιμότητες που τον κατευθύνουν είναι πολύ δύσκολο η μετρούμενη ρύπανση να αποδοθεί σε κάποιον συγκεκριμένα. Δεύτερο το να μην απαιτείται η μέτρηση της συγκεκριμένης ρύπανσης προκειμένου κάποιος να θεωρηθεί ότι ρυπαίνει, αυτό να προκύπτει από την παραβίαση και μόνο των περιβαλλοντικών όρων με τους οποίους έχει αδειοδοτηθεί. Είναι τουλάχιστον αστείο ένα δικαστήριο να μην θεωρεί κάποιον ότι ρυπαίνει όταν αποδεδειγμένα διαθέτει επικίνδυνα στο περιβάλλον (πχ εκτεθειμένα στην βροχή) επειδή η μέτρηση της ρύπανσης είναι αδύνατη μετά την πάροδο πχ κάποιου χρόνου. Οι νόμοι της φυσικής και της χημείας ισχύουν ανεξαρτήτως δικαίου(!) και προφανώς ότι δεν τυγχάνει της νόμιμης και επιστημονικά ορθής επεξεργασίας και διάθεσης ρυπαίνει είτε μπορούμε να το μετρήσουμε την ρύπανση είτε όχι!
Δ.Σ.: Σήμερα η ρύπανση στο ποτάμι φέρεται ότι έχει μειωθεί ως αποτέλεσμα της αποβιομηχάνισης. Πάντως το γραφείο επιθεωρητών περιβάλλοντος εξαγγέλθηκε, ιδρύθηκε στα χαρτιά αλλά ποτέ δεν λειτούργησε. Στο βαθμό που οι βιομηχανίες εξακολουθούν να ρυπαίνουν, αναρωτιέμαι πόσο νόημα έχει το πρόγραμμα απορρύπανσης και εμπλουτισμού του υδροφορέα από το ΣΥΓΑΠΕΖ, που υλοποιείται σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο της Κρήτης;
π.Γ.Ο. : Κατ’ αρχήν η ρύπανση στο ποτάμι δεν έχει μειώθει καθόλου! Όσοι το ισχυρίζονται θα τους θυμίσω ότι έχουν ήδη καταδικαστεί για παρόμοια ψέματα από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Τα απόβλητα παράγονται μέχρι σήμερα ανελλιπώς αφού οι μεγάλες βιομηχανίες που ευθύνονται για το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της ρύπανσης λειτουργούν κανονικά. Επίσης καμία υποδομή διαχείρισης δεν έχει υλοποιηθεί ή λειτουργήσει, άρα πως μπορούμε να ισχυριζόμαστε κάτι τόσο παράλογο; Είναι δυνατόν να παράγονται, να μην τυγχάνουν ορθής διαχείρισης και να μην ρυπαίνουν;;; Προφανώς οποιοδήποτε μέτρο αποκατάστασης δεν θα αποδώσει τίποτα αν δεν σταματήσει η ρύπανση. Είναι, όπως έλεγε και ο Θανάσης, σαν να σου κάνει διαρροή το πλυντήριο μέσα στο σπίτι και εσύ αντί να την σταματήσεις να πιάνεις την σφουγγαρίστρα και να κάνεις πως καθαρίζεις…
Δ.Σ.: Τελευταία φαίνεται να υπάρχει μια κινητικότητα στο θέμα, είχαμε μάλιστα και τις εξαγγελίες Τσίπρα σε συνέντευξη τύπου στο ΥΠΕΝ. Ωστόσο εδώ και δυόμισυ χρόνια έχουν εξαγγείλει ένα «βιομηχανικό πάρκο εξυγίανσης» και παρόλο που Περιφέρεια και βιομήχανοι διεκδικούν ένα μεγάλο πακέτο χρηματοδότησης μέσω ΕΣΠΑ, δεν έχουν προχωρήσει πέρα από την παρουσίαση μιας γενικής περιγραφής ενός σχεδίου.
π.Γ.Ο. : Πρόκειται για ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο, τόσο φιλόδοξο που ίσως να φαίνεται ουτοπικό για τα ελληνικά δεδομένα. Όμως το πρόβλημα είναι τέτοιο που μόνο με φιλόδοξες απόπειρες μπορεί να υπηρετηθεί και όχι με χλιαρά και αποσπασματικά μέτρα που δεν θίγουν κανένα. Επίσης το σχέδιο αυτό περιέχει αυτά που δεν υλοποιήθηκαν τόσα χρόνια: τα αυτονόητα! Πρόκειται ουσιαστικά για την χωροταξική οργάνωση της άτυπης βιομηχανικής περιοχής των Οινοφύτων και την κατασκευή υποδομών διαχείρισης υγρών και στερεών επικίνδυνων αποβλήτων. Απέχουμε πολύ όμως ακόμα από την συμμόρφωση της χώρας με την απόφαση του συμβουλίου της Ευρώπης.
Επιφυλάξεις φυσικά και έχουμε! Δεν φτάνει ο σωστός σχεδιασμός αφού όλα κρίνονται στην εφαρμογή και την λειτουργία της λύσης. Θα φτάσουμε άραγε μέχρι εκεί; Η πικρή πείρα που έχουμε στην Ελλάδα είναι ότι τα περισσότερα καλά σχέδια μένουν στα χαρτιά! Γνωρίζουμε πολύ καλά πως όλες οι δυναμείς που λειτούργησαν τα προηγούμενα χρόνια και μας οδήγησαν στον σημερινό κατάντημα υπάρχουν και λειτουργούν ακόμα, διεκδικώντας τα άδικά τους! Άρα πρέπει να παραμείνουμε άγρυπνοι και να παρακολουθούμε το σχεδιασμό, την υλοποίηση αλλά κυρίως την λειτουργία της συνολικής λύσης. Είναι εξάλλου η υποχρέωση των πολιτών αυτή! Έτσι δεν είναι;
Μπορεί ο καθένας να δει στην δημοσία διαβούλευση της Περιφέρειας, που είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο, και τις προτάσεις των φορέων που συμμετείχαν αλλά και το τι εξήγγειλε η Περιφέρεια. Πράγματι πολλά είναι ακόμα στα χαρτιά και στο στάδιο της εξασφάλισης της χρηματοδότησης. Τα πρώτα σημαντικά χαρτιά όμως που θα έρθουν σύντομα είναι η ΚΥΑ για την οριοθέτηση της περιοχής και η θεσμοθέτηση του Πάρκου Εξυγίανσης (οι περιβαλλοντικές του επιπτώσεις, οι λεπτομέρειες του σχεδιασμού του και της λειτουργίας του κλπ). Είμαστε έτοιμοι να μελετήσουμε τις προτεινόμενες λύσεις και τις αποδεχθούμε αν είναι σωστές ή να τις ελέγξουμε και να τις εμποδίσουμε αν είναι λανθασμένες ή πονηρές; Ακόμα περισσότερο είμαστε έτοιμοι να διεκδικήσουμε ένα ικανοποιητικό βαθμό κοινωνικού ελέγχου στην λειτουργία της λύσης; Το ζήτημα δεν αντιμετωπίζεται πια με συνθήματα ή αφελή ακτιβισμό του τύπου όχι σε όλα, αλλά με γνώση και συστηματική δουλειά, με υψηλό επίπεδο οργάνωσης για την διεκδίκηση του δίκιου μας.
Δ.Σ.: Ασωπός, 10 χρόνια κομμάτια. Συνεχίζουμε και ελπίζουμε;
π.Γ.Ο.: Μια ματιά στην ιστορία θα μας πείσει ότι πρέπει να συνεχίσουμε να ελπίζουμε όπως έκαναν οι προηγούμενοι από εμάς, όπως θα κάνουν και οι επόμενοι! Η ζωή προχωράει και προοδεύει μέσα από την πάλη και τις συγκρούσεις του καινούργιου με το παλιό. Τα πράγματα δεν φαίνονται ξεκάθαρα. Ο δρόμος δεν είναι ευθύς αλλά πάει μπρος-πίσω και στρίβει σύχνα! Όμως στο τέλος το ισοζύγιο είναι θετικό. Προχωράμε μπροστά! Ας το κάνουμε να πάει πιο γρήγορα! Πολύ θα ήθελα όλες οι μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις να συνεργαστούν ώστε να ξεσπάσει ένας οργανωμένος, αμείλικτος νομικός κινηματικός αγώνας, και όλοι αυτοί οι ανόητοι που με τις πράξεις ή και τις παραλείψεις τους υπονομεύουν τα ύψιστα αγαθά της ζωής, να βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση.
