Φράγμα Μεσοχώρας. Η νέα πραγματικότητα, τα νέα καθήκοντα!
του Γιώργου Κ. Χονδρού
Πέρασαν περισσότερα από τριάντα χρόνια από τότε που ξεκίνησε η προπέτεια της Μεσοχώρας και ταυτόχρονα ο συναρπαστικός αγώνας των κατοίκων για να την διασώσουν. “Το Φράγμα” έχει πάρει σχεδόν μυθικές διαστάσεις, στοίχειωσε γενιές ολόκληρες Μεσοχωριτών, αποτελεί μέχρι και σήμερα το βασικό θέμα συζήτησης, όπου υπάρχουν, ζουν, συναντιούνται Συγχωριανοί μας.
Το γεγονός ότι είμαστε σε μια νέα φάση – την πιο κρίσιμη ίσως – μας υποχρεώνει σε μια ουσιαστική ανακεφαλαίωση, αναστοχασμό και προετοιμασία για τις επόμενες αναπόφευκτες μάχες.
Σύντομη ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου
Το 1925 για πρώτη φορά άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα από τον καθηγητή του ΕΜΠ κ. Κουτσοκώστα.
Το 1958 διατυπώνεται η πρόταση από το κ. Κουτσοκώστα σε εκθεσή του προς τη ΔΕΗ. Η εκτροπή προβλέπονταν να γίνει με σήραγγα μήκους περίπου 20 χιλιομέτρων από την περιοχή της Μεσοχώρας.
Το 1964 ο Γεώργιος Παπανδρέου σε ομιλία του στην κεντρική πλατεία της Λάρισας ήταν ο πρώτος πολιτικός που εξάγγειλε το έργο της εκτροπής του Αχελώου.
Τη δεκαετία του 1960 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έγιναν μια σειρά από μελέτες με σκοπό την αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας και του Αχελώου με σημαντικότερες αυτές της ελβετικής εταιρίας ELECTRO WATT (EW) και της καναδικής εταιρίας (SNC). Η μελέτη της EW (1968 – 1974) είχε ως κύρια κατεύθυνση την ανάπτυξη του θεσσαλικού κάμπου στα πλαίσια του υδρολογικού δυναμικού των λεκανών απορροής της περιφέρειας Θεσσαλίας. Η «εκτροπή του Αχελώου» ερευνήθηκε από την EW ως εναλλακτική λύση, αλλά απορρίφθηκε λόγο αντιοικονομικότητας για ενεργειακή εκμετάλλευση και λόγο προβλημάτων χρηματοδότησης. Η μελέτη της SNC (1971-1972) αφορούσε την ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου για λογαριασμό της ΔΕΗ . Η λύση της εκτροπής εξετάσθηκε και σε αυτήν τη μελέτη αλλά απορρίφθηκε ως αντιοικονομική, προτάθηκε δε στη ΔΕΗ σαν βέλτιστη λύση η κατασκευή μιας σειράς υδροενεργειακών έργων κατά μήκος του ρου του Αχελώου.
Το 1972 ο υδροενεργειακός μηχανικός της ΔΕΗ Σ. Μαγειρίας συμπεριέλαβε το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου από τη θέση Συκιά με φράγμα στην Παλαιοκαρύα Πύλης μέσα από μιά σειρά προτάσεων διαφόρων εκτροπών με σκοπό την ανάπτυξη της Θεσσαλίας. Η επιτροπή που συστάθηκε για την αξιολόγηση των προτάσεων Μαγειρία απέρριψε την εκτροπή με το αιτιολογικό ότι η υδροηλεκτρική εκμετάλλευση του Αχελώου μέσα στην κοίτη του είναι πιο συμφέρουσα για την ΔΕΗ.
Κατά τα έτη 1973-1977 έγιναν διάφορες μελέτες επιτροπών και ομάδων εργασίας για το έργο, με σημαντικότερη την έκθεση της ΕΣΥΟ (Επιτροπή Συνεργασίας Υδατικής Οικονομίας), όπου διαπιστώθηκε ότι το υδατικό έλλειμα της θεσσαλίας ξεπερνά το 1,5 διδ m3 νερού το χρόνο και προτάθηκε η κάλυψή του μέσω της εκτροπής του Αχελώου.
Το 1978 στο συνέδριο του ΤΕΕ Λάρισας με θέμα « Το υδατικό δυναμικό της Θεσσαλίας» προτείνεται η άμεση προώθηση της μελέτης και υλοποίησης του έργου της εκτροπής του Αχελώου. Τον ίδιο χρόνο ανατίθεται στη ΔΕΗ σε συνεργασία με το ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ και Τ.Γ.Μ.Ε. μελέτη επανεξέτασης του υδατικού προβλήματος του Θεσσαλικού κάμπου και η ανεύρεση βέλτιστης λύσης αντιμετώπισής του. Το Νοέμβριο, στην έκθεση της, η ομάδα εργασίας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να ανατεθεί σε ειδικό γραφείο η μελέτη σκοπιμότητας του έργου.
Το 1979 η Κυβέρνηση Γ. Ράλλη με Υπουργό Συντονισμού τον Κ. Μητσοτάκη εγκρίνει πόσο 200 εκ. δρχ. για τη μελέτη του έργου.
Το 1980 η ομάδα εργασίας της ΔΕΗ υποβάλλει στο Υπουργείο Συντονισμού τα συμβατικά τεύχη και τις προδιαγραφές για την μελέτη τεχνικής ευστάθειας και οικονομικής σκοπιμότητας του έργου.
Το Σεπτέμβριο του 1981 λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές με απόφαση του Υπουργείου Συντονισμού, προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για την ανάθεση εκπόνησης της μελέτης του έργου.
Το Νοέμβριο του 1981 η νέα κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου ακυρώνει την προκήρυξη για τη μελέτη σκοπιμότητας του έργου.
Τον Ιούνιο του 1982 γίνεται Πανθεσσαλική διάσκεψη διανομαρχιακού χαρακτήρα και προβάλλεται η εκτροπή του Αχελώου ως καθολικό αίτημα του Θεσσαλικού λαού και των οργανώσεών του. Το ίδιο μήνα σε σύσκεψη υπηρεσιακών παραγόντων μεταξύ ΔΕΗ και Υ.Σ., ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ συμφωνείται η άμεση προώθηση μελέτης για την αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας μέσω της εκτροπής υδάτων από τον Αχελώο ποταμό στο Θεσσαλικό κάμπο.
Το Μάρτιο του 1983 ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου εξαγγέλει στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελέρ ότι «η κυβέρνηση μελετά την εκτροπή». και συστήνεται για το σκοπό αυτό Διυπουργικό Συντονιστικό Όργανο (ΔΣΟ) από τους υπουργούς ΥΠΕΘΠ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ, και Εκτελεστική Γραμματεία (ΕΓ) από εκπροσώπους των υπουργών μελών του ΔΣΟ. Τον ίδιο χρόνο εντάσσεται η εκτροπή στο πενταετές πρόγραμμα 1983-1987.
Το 1984 πριν από τις ευρωεκλογές, ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου και πάλι στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελερ δηλώνει την τελική απόφαση της κυβέρνησης για την πραγματοποίηση του έργου λέγοντας ότι «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έβαλε την εκτροπή στο πενταετές 1983-87».
Τον Ιούνιο του 1984, η ΔΕΗ υποβάλει προκαταρκτική μελέτη σύμφωνα με την οποία προσδιορίζονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις, διερευνώνται οι προϋποθέσεις μελέτης και κατασκευής του έργου και προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την απόκτηση των δεδομένων που πρέπει να συλλεγούν και να αναλυθούν. Μετά τη σχηματοποίηση της ταυτότητας του έργου επικράτησε ένα βασικό σχέδιο εκτροπής (1,1 έως 1,5 δις μ3 ετήσιας ποσότητας νερού) που αποτέλεσε με μικρές παραλλαγές τη βάση για την περαιτέρω υλοποίηση του έργου και περιελάμβανε τα εξής έργα :
1 Φράγμα και ταμιευτήρας Μεσοχώρας
2 Σήραγγα παραγωγής Μεσοχώρας –Γλύστρας και ΥΗΣ Γλύστρας
3 Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς
4 Σήραγγα εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλία (Συκιά-Πευκόφυτο) και ΥΗΣ Πευκοφύτου
5 Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Μουζακίου
6 Φράγμα και ταμιευτήρας Πύλης
7 Συνδετήρια σήραγγα ταμιευτήρων Πύλης-Μουζακίου
8 Αναρρυθμιστική δεξαμενή και μικρός ΥΗΣ Μαυρομματίου
Την ίδια χρονιά, η ΕΕ εκφράζει επιφυλάξεις για την εκτροπή μετά από την υποβολή σχετικού μνημονίου της Ελλάδας για το έργο.
Το 1985 ξεκινούν οι προκαταρκτικές εργασίες στη Μεσοχώρα, την Συκιά, την Πύλη, και το Μουζάκι.
Το 1986 η ΔΕΗ αρχίζει την κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας.
Το 1987 εντάσσονται μέρος των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα Συκιάς, ήμισυ της σήραγγας εκτροπής) και κατασκευής του αρδευτικού δικτύου στη Θεσσαλία για την άρδευση 300.000 στρεμμάτων στο Μεσογειακό Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανατολικής και Κεντρικής Ελλάδας (ΜΟΠ/ΑΚΕ). Επίσης προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για το σύνολο των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα και υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, σύνολο της σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) και το αρδευτικό έργο.
Το 1988 γίνεται διημερίδα του ΤΕΕ, στην Αθήνα και υποβάλλεται η πρώτη μελέτη σκοπιμότητας από την Morgan Grenfeld .(Σύμφωνα με τη μελέτη το έργο θα απαιτούσε τουλάχιστον 12 χρόνια για να ολοκληρωθεί με κόστος 986 δις. Δρχ.)
Το 1989 γίνεται υποβολή των τελικών προσφορών του διεθνούς διαγωνισμού από έναν και μόνο όμιλο (TAYEURO). Τον ίδιο χρόνο συστήνεται διυπουργική μελετητική ομάδα (ΥΠΕΘΟ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ), η οποία εκπονεί «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στο δέλτα του Αχελώου από την εκτροπή του στη Θεσσαλία». Επίσης, η ΕΕ εξαρτά τη χρηματοδότηση από την τήρηση των όρων που περιλαμβάνονται στη ΜΠΕ.
Το 1990 η ΕΕ εξαιρεί οριστικά τη χρηματοδότηση αρδευτικών έργων και η Ελληνική Κυβέρνηση αναγκάζεται να αφαιρέσει το αρδευτικό έργο των 300.000 στρεμμάτων από το αντικείμενο του διεθνούς διαγωνισμού. Στη συνέχεια εντάσσονται τα λοιπά έργα κεφαλής (Υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, υπόλοιπο σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ).
Το 1991 η τεχνική επιτροπή αξιολόγησης του διεθνούς διαγωνισμού κάνει δεκτή την προσφορά της TAYEURO. Τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους για τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς. Επίσης διαρρέει επιστολή του διοικητή της ΔΕΗ Θ. Ξανθόπουλου προς τον τύπο στην οποία η ΔΕΗ ζητά αποζημίωση ύψους 139,7 δις δρχ. λόγο ζημίας που υφίσταται εξαιτίας του έργου της εκτροπής.
Το 1992 η ΕΕ διαπιστώνει παραβίαση των κοινοτικών κανόνων ως προς την ανάθεση του έργου. Επίσης τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους για τη σήραγγα εκτροπής και για τους σταθμούς Πύλης και Μουζακίου.
Το 1993 υπογράφεται η σύμβαση με την TAYEURO. Παραδίδονται δύο μελέτες που ερευνούν το έργο ως καθαρά ενεργειακό με αντίθετα συμπεράσματα (θετική της LDK Consultants, αρνητική της Colenco). Η ΕΕ αναθέτει στην Cooper & Lybrand την σύγκριση των δύο μελετών και η Cooper & Lybrand αποφαίνεται ότι το έργο θα ήταν βιώσιμο υπό εξαιρετικά απίθανες συνθήκες. Η ΕΕ γνωστοποιεί στην ελληνική πλευρά ότι οι όροι της σύμβασης ανάθεσης του έργου αντίκεινται στους όρους της προκήρυξης και κατά συνέπεια υπάρχει ενδεχόμενο παραπομπής της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι συστάσεις αυτές της ΕΕ συνεχίζονται μέχρι τις αρχές του επόμενου έτους. Γίνεται προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) με κύριο θέμα την έλλειψη μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το σύνολο του έργου.
Το 1994 η σύμβαση ακυρώνεται ύστερα από παρέμβαση της ΕΕ σύμφωνα με τη οποία οι όροι του διαγωνισμού του 1987 παραβιάζουν το κοινοτικό δίκαιο. Τον ίδιο χρόνο το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές απόφασεις αριθμ. 2759-2760/1994 κατά των υπουργικών αποφάσεων με τις οποίες εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή των φραγμάτων Μεσοχώρας-Συκιάς και Πύλης-Μουζακίου και διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι η συνολική επίδραση ενός σύνθετου και πολύπλοκου τεχνικού έργου δεν ισούται με το άθροισμα των συνεπειών των επί μέρους τεχνικών έργων αλλά είναι πολλαπλάσιο, λόγω του δυναμικού χαρακτήρα των διαταρασσόμενων φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Επομένως μόνο με μια συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα ήταν δυνατόν να διαγνωστούν σε όλη τους την έκταση οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εκτροπής. Στη συνέχεια εξαγγέλλεται η μικρότερη(600 x 106 μ3 ) – ήπια ή οικολογική εκτροπή όπως ονομάσθηκε. Το έργο χαρακτηρίζεται ως πολλαπλής σκοπιμότητας(ενεργειακό, αρδευτικό, περιβαλλοντικό). Επίσης γίνεται υποβολή του επιχειρησιακού προγράμματος «Αχελώος» στην ΕΕ για χρηματοδότηση από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) 1994 - 1999.
Το 1995, με σκοπό την συμμόρφωση με τις αποφάσεις του (ΣτΕ), συντάσσεται η «συνολική» Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) σε χρονκό διάστημα περίπου 3 μηνών και ακολουθεί η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων (23271/15-12-1995) και η αδειοδότηση του έργου. Παρά τις αντιδράσεις για το φράγμα της Μεσοχώρας, η ΔΕΗ ολοκληρώνει το έργο το καλοκαίρι. Τον ίδιο χρόνο επιστημονική επιτροπή του ΕΜΠ μετά από ενασχόληση 18 μηνών με το έργο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πραγματοποίησή του θα προξενήσει πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που σκοπεύει να λύσει. Τέλος εκδίδεται από το (ΣτΕ) απόφαση αριθ. (3943/1995) που ακυρώνει την άρνηση του ΥΒΕΤ να παράσχει στις περιβαλλοντικές οργανώσεις την πρόσβαση στα στοιχεία που σχετίζονται με έργα της εκτροπή.
Το 1996 κυρώνεται από τη Βουλή η σύμβαση με τη ρωσική κοινοπραξία (ΑΤΡ) για την προμήθεια του ηλεκτρικού και του μηχανολογικού εξοπλισμού των σταθμών Συκιάς και Πευκοφύτου. Επίσης προκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής και γίνεται η ανάθεση του φράγματος Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία. (Προοδευτική ΑΤΕ - ΑΤΕΜΚΕ ΑΤΕ - ΑΤΤΙΚΑΤ ΑΤΕ - ΑΒΑΞ ΑΕ). Τα έργα στο φράγμα της Συκιάς ξεκινούν.
Το 1997 γίνεται η ανάθεση της σήραγγας εκτροπής στη μειοδότρια κοινοπραξία (IMPREGILO Spa - ΤΕΓΚ ΑΕ - Γνώμων ΑΕ ).
Το 1998-99 συνεχίζονται οι εργασίες με αρκετά τεχνικά προβλήματα και περιορισμένη χρηματοδότηση.
Το 2000 το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ 3478/2000 κατά της κοινής υπουργικής απόφασης του 1995, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου και επίσης διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων.
Το 2001 διαλύεται η εργολαβία του φράγματος Συκιάς και εκπονείται συμπληρωματική ΜΠΕ για το έργο που θα περιλαμβάνει και λύσεις σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ για το ναό του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων.
Το 2002 παραδίδεται η μελέτη για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου και αρχίζουν οι διαδικασίες για την έγκριση της νέας μελέτης από το ΥΠΕΧΩΔΕ.
Το 2003 υπογράφεται η έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με τους νέους περιβαλλοντικούς όρους και ξεκινούν και πάλι οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής. Επίσης επαναπροκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς (5-11-2003) αλλά αναβάλλεται για τις (14-1-2004).
Το 2004 αναβάλλεται εκ νέου ο διαγωνισμός για το φράγμα της Συκιάς δύο φορές, την πρώτη για τις 31-3-2004 και τη δεύτερη για το έτος 2005.
Το 2005 διενεργείται ο διαγωνισμός και γίνεται η ανάθεση και η υπογραφή της σύμβασης για το φράγμα Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία (Μηχανική Α.Ε.). Το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ. 1688./3-6-2005 κατά της έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων όπως προβλέπεται από την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία.
Το 2006 το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές αποφάσεις αριθμ.1186-1187/2006 κατά της ανάθεσης του έργου στην εταιρεία Μηχανική Α.Ε. για την ολοκλήρωση του φράγματος της Συκιάς σύμφωνα με το σκεπτικό του ότι οι εν λόγω αποφάσεις βασίστηκαν στις μελέτες περιβαλλοντικών όρων τις οποίες είχε ακυρώσει το ΣτΕ το 2005. Στη συνέχεια ο υπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Γ. Σουφλιάς με την ψήφιση του Ν. 3481/2006 από την ολομέλεια της Βουλής, παρακάμπτει τις αποφάσεις του (ΣτΕ) με νόμο και ξεμπλοκάρει τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με το νόμο αυτό δημόσια έργα που αφορούν στην εκτροπή του Αχελώου και δημοπρατήθηκαν ή κατασκευάσθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο κατασκευής επιτρέπεται να λειτουργήσουν ή να ολοκληρωθεί η κατασκευή τους.
Το 2007 γίνεται επανέναρξη των εργασιών στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα Συκιάς. Το ΣτΕ με την απόφαση αριθ. 999/2007 απορρίπτει την αίτηση αναστολής φορέων της Αιτωλοακαρνανίας και οργανώσεων που ζητούσαν αναστολή της απόφασης του υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία ενέκρινε το αποτέλεσμα της δημοπρασίας για την εκτέλεση του έργου αποπεράτωσης του φράγματος Συκιάς. Το ΣτΕ έκρινε ότι η αίτηση στρέφεται ευθέως κατά του νόμου (Ν. 3481/2006) και ακολούθησε την πάγια νομολογία του δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία ελέγχονται μόνον οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει νόμου και όχι οι ίδιοι οι νόμοι.
Το 2008 συνεχίζονται οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα της Συκιάς όπου ανακύπτουν τεχνικά προβλήματα.
Το 2009 συνεχίζονται οι εργασίες στο φράγμα της Συκιάς και ολοκληρώνονται οι εργασίες διάτρησης στη σήραγγα εκτροπής μήκους 17.504 μέτρων τον Απρίλιο του 2009.
Ουσιαστικά, ταυτόχρονα με την εξαγγελία των έργων ξεκίνησαν και οι αντιδράσεις εναντίων τους. Το σύνολο των περιβαλλοντικών οργανώσεων, των Φορέων της Δυτικής Ελλάδας, των κατοίκων της Μεσοχώρας και του Κινήματος υπεράσπισης της Φύσης και των δημόσιων αγαθών, ανέδειξαν τον αγώνα κατά της Εκτροπής Αχελώου και κατά του φράγματος Μεσοχώρας, σε έναν αγώνα- σύμβολο. Ταυτόχρονα το ΣτΕ ακύρωσε αρκετές φορές το σύνολο των έργων. (Η πρώτη προσφυγή έγινε το 1993 και η τελευταία το 2015 !).
Η κατάσταση σήμερα
Το 2009 ψηφίζεται ο Ν3734 ο οποίος προέβλεπε αναγκαστική απαλλοτρίωση ολόκληρου του Χωριού, τόσο του κατακλυζόμενου, όσο και του μη κατακλυζόμενου.
Από τους χιλιάδες φερόμενους ιδιοκτήτες, 456 υπογράφουν προσύμφωνο οικειοθελούς παραχώρησης της περιουσίας τους, 98 φερόμενοι ιδιοκτήτες υπογράφουν αίτημα απόκτησης οικοπέδου στους “χώρους μετεγκατάστασης”.
Άκυρα τα προσύμφωνα και η απαλλοτρίωση
Η απόφαση 26/2014 του ΣτΕ που ακυρώνει τους περιβαλλοντικούς όρους των έργων, ακυρώνει επί της ουσίας και την απαλλοτρίωση. Άρα μετά την απόφαση αυτή του ΣτΕ, τα προσύμφωνα, οι τιμές και ότι άλλο περιγράφει ο Ν3734, δεν ισχύουν. (όσοι ιδιοκτήτες ακόμη υπολογίζουν ότι θα “εισπράξουν” τα ποσά που υπολόγιζαν, απλά ας ρωτήσουν την ΔΕΗ ή τον δικηγόρο τους...)
Το 2014, μετά την ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ, η ΔΕΗ αναθέτει την εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τον ΥΗΣ Μεσοχώρας στον Α. Παρασκευόπουλο, γιό του συγγραφέα της πρώτης ΜΠΕ για την Μεσοχώρα! Ξεκινάει έτσι η προσπάθεια διαχωρισμού του ΥΗΣ Μεσοχώρας από τα υπόλοιπα έργα εκτροπής.
Ο Δήμος Πύλης και η Περιφέρεια Θεσσαλίας γνωμοδοτούν θετικά για ΣΜΠΕ παρότι αυτή δεν προβλέπει λύση για την Μεσοχώρα. Το αντίθετο μάλιστα. Προβλέπει προσωρινή μετεγκατάσταση των κατακλυζόμενων σε κοντέινερ.
Το Υπουργείο δεν υπογράφει την ΑΕΠΟ
Η κυβερνητική αλλαγή τον Ιανουάριο του 2015 δημιουργεί νέα δεδομένα στα έργα. Το Υπουργείο δεν υπογράφει την έγκριση περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) και έτσι τα έργα δεν προχωρούν. Οι φορείς της Θεσσαλίας συνεχίζουν να πιέζουν για την υπογραφή. Εντύπωση προκαλεί η στάση του Δήμου Πύλης ο οποίος ακόμη και σε πρόσφατη επιστολή του προς τον Πρωθυπουργό ζητά την άμεση ολοκλήρωση των έργων χωρίς να έχουν εξασφαλιστεί οι κάτοικοι.
Σε επίσκεψη των εκπροσώπων των κατοίκων στον τότε υπουργό Πάνο Σκουρλέτη μας αναλύεται το κυβερνητικό σχέδιο.
Νέα έρευνα ανατρέπει τα δεδομένα
O Υπουργός μας τόνισε τα εξής: Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα κατασκεύαζε ποτέ ένα τέτοιο φαραωνικό φράγμα γιατί είναι αντίθετο με την άποψη της για την χρήση των ΑΠΕ – η κυβέρνηση είναι υπέρ των μικρών φραγμάτων -. Όμως στην κρίσιμη φάση που βρίσκεται η χώρα με την επιτήρηση, τα μνημόνια και την οικονομική κρίση, θεωρεί ότι το ήδη κατασκευασμένο φράγμα πρέπει να τεθεί σε λειτουργία. Με νέους όρους όμως, οι οποίοι κατ΄ ελάχιστον είναι:
Πλήρης αποκατάσταση της Μεσοχώρας με δημιουργία νέου πρότυπου οικισμού στην ίδια περιοχή. Για τον λόγο αυτό εκπονήθηκε μελέτη από τον καθηγητή του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας Κύριο Κωμοδρόμο η οποία υποστηρίζει ότι το μη κατακλυζόμενο τμήμα της Μεσοχώρας (τομέας Δ ), δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα ευστάθειας. Η εν λόγο μελέτη έχει παραδοθεί και στον Σύνδεσμο Κατακλυζομένων, κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να την μελετήσει. Τα συμπεράσματα της είναι σαφή και ανατρέπουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα.
Με βάση τα παραπάνω, όσοι σήμερα επιμένουν – Δήμος Πύλης, Περιφέρεια Θεσσαλίας, βουλευτές κλπ - και πιέζουν να υπογραφεί η σημερινή ΑΕΠΟ, θέλουν να φύγει ολόκληρη η Μεσοχώρα από την περιοχή, θέλουν τους κατοίκους σε κοντέινερ, θέλουν να χαθεί για πάντα ένα μεγάλο και ιστορικό χωριό.
Τι κάνουμε;
Ποτέ άλλοτε στην τριαντάχρονη περιπέτεια της, η Μεσοχώρα δεν βρίσκονταν σε τόσο κρίσιμη θέση. Υποστήριζα εδώ και χρόνια δημόσια, ότι κάποια στιγμή, όταν ο αγώνας μας κατά της εκτροπής θα κερδηθεί, εμείς θα μείνουμε μόνοι μας με αντίπαλο την ΔΕΗ. Σε αυτή την δύσκολη φάση βρισκόμαστε τώρα. Με ακυρωμένα τα έργα της εκτροπής, τελειωμένο το φράγμα της Μεσοχώρας και τη χώρα σε μνημόνια.
Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να μείνουμε πιστοί και προσηλωμένοι στον βασικό μας στόχο που είναι η διάσωση της Μεσοχώρας και του Αχελώου. Να συνεχίσουμε αυτόν τον αγώνα μας στις νέες συνθήκες. Να ξανα-μετρήσουμε τις δυνάμεις μας, τους συμμάχους μας, να επανεξετάσουμε τα σχέδια μας. Η περίοδος εφησυχασμού να τελειώσει πάραυτα. Τώρα είναι η στιγμή που η ιστορία, η ιστορία της Μεσοχώρας θα μας κρίνει όλες και όλους.
Γιώργος Κ Χονδρός
του Γιώργου Κ. Χονδρού
Πέρασαν περισσότερα από τριάντα χρόνια από τότε που ξεκίνησε η προπέτεια της Μεσοχώρας και ταυτόχρονα ο συναρπαστικός αγώνας των κατοίκων για να την διασώσουν. “Το Φράγμα” έχει πάρει σχεδόν μυθικές διαστάσεις, στοίχειωσε γενιές ολόκληρες Μεσοχωριτών, αποτελεί μέχρι και σήμερα το βασικό θέμα συζήτησης, όπου υπάρχουν, ζουν, συναντιούνται Συγχωριανοί μας.
Το γεγονός ότι είμαστε σε μια νέα φάση – την πιο κρίσιμη ίσως – μας υποχρεώνει σε μια ουσιαστική ανακεφαλαίωση, αναστοχασμό και προετοιμασία για τις επόμενες αναπόφευκτες μάχες.
Αυτό θα προσπαθήσω να καταφέρω με το παρόν κείμενο.
Κανένα άλλο μεγάλο έργο στην Ελλάδα δεν συνοδεύτηκε από τόσες συγκρούσεις, τόσες μετατροπές, αλλαγές μεγέθους και χρήσεων, τόση προπαγάνδα και ανεύθυνα ψέμματα, όσο η Εκτροπή του Αχελώου και το Φράγμα Μεσοχώρας.
Θα χρησιμοποιήσω εδώ στοιχεία, αποκλειστικά από τα επίσημα κείμενα και έγγραφα, έτσι ώστε να σταματήσει επιτέλους η ανεύθυνη και επικίνδυνη παραπληροφόρηση των κατοίκων.
Σύντομη ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου
Το 1925 για πρώτη φορά άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα από τον καθηγητή του ΕΜΠ κ. Κουτσοκώστα.
Το 1958 διατυπώνεται η πρόταση από το κ. Κουτσοκώστα σε εκθεσή του προς τη ΔΕΗ. Η εκτροπή προβλέπονταν να γίνει με σήραγγα μήκους περίπου 20 χιλιομέτρων από την περιοχή της Μεσοχώρας.
Το 1964 ο Γεώργιος Παπανδρέου σε ομιλία του στην κεντρική πλατεία της Λάρισας ήταν ο πρώτος πολιτικός που εξάγγειλε το έργο της εκτροπής του Αχελώου.
Τη δεκαετία του 1960 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έγιναν μια σειρά από μελέτες με σκοπό την αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας και του Αχελώου με σημαντικότερες αυτές της ελβετικής εταιρίας ELECTRO WATT (EW) και της καναδικής εταιρίας (SNC). Η μελέτη της EW (1968 – 1974) είχε ως κύρια κατεύθυνση την ανάπτυξη του θεσσαλικού κάμπου στα πλαίσια του υδρολογικού δυναμικού των λεκανών απορροής της περιφέρειας Θεσσαλίας. Η «εκτροπή του Αχελώου» ερευνήθηκε από την EW ως εναλλακτική λύση, αλλά απορρίφθηκε λόγο αντιοικονομικότητας για ενεργειακή εκμετάλλευση και λόγο προβλημάτων χρηματοδότησης. Η μελέτη της SNC (1971-1972) αφορούσε την ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου για λογαριασμό της ΔΕΗ . Η λύση της εκτροπής εξετάσθηκε και σε αυτήν τη μελέτη αλλά απορρίφθηκε ως αντιοικονομική, προτάθηκε δε στη ΔΕΗ σαν βέλτιστη λύση η κατασκευή μιας σειράς υδροενεργειακών έργων κατά μήκος του ρου του Αχελώου.
Το 1972 ο υδροενεργειακός μηχανικός της ΔΕΗ Σ. Μαγειρίας συμπεριέλαβε το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου από τη θέση Συκιά με φράγμα στην Παλαιοκαρύα Πύλης μέσα από μιά σειρά προτάσεων διαφόρων εκτροπών με σκοπό την ανάπτυξη της Θεσσαλίας. Η επιτροπή που συστάθηκε για την αξιολόγηση των προτάσεων Μαγειρία απέρριψε την εκτροπή με το αιτιολογικό ότι η υδροηλεκτρική εκμετάλλευση του Αχελώου μέσα στην κοίτη του είναι πιο συμφέρουσα για την ΔΕΗ.
Κατά τα έτη 1973-1977 έγιναν διάφορες μελέτες επιτροπών και ομάδων εργασίας για το έργο, με σημαντικότερη την έκθεση της ΕΣΥΟ (Επιτροπή Συνεργασίας Υδατικής Οικονομίας), όπου διαπιστώθηκε ότι το υδατικό έλλειμα της θεσσαλίας ξεπερνά το 1,5 διδ m3 νερού το χρόνο και προτάθηκε η κάλυψή του μέσω της εκτροπής του Αχελώου.
Το 1978 στο συνέδριο του ΤΕΕ Λάρισας με θέμα « Το υδατικό δυναμικό της Θεσσαλίας» προτείνεται η άμεση προώθηση της μελέτης και υλοποίησης του έργου της εκτροπής του Αχελώου. Τον ίδιο χρόνο ανατίθεται στη ΔΕΗ σε συνεργασία με το ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ και Τ.Γ.Μ.Ε. μελέτη επανεξέτασης του υδατικού προβλήματος του Θεσσαλικού κάμπου και η ανεύρεση βέλτιστης λύσης αντιμετώπισής του. Το Νοέμβριο, στην έκθεση της, η ομάδα εργασίας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να ανατεθεί σε ειδικό γραφείο η μελέτη σκοπιμότητας του έργου.
Το 1979 η Κυβέρνηση Γ. Ράλλη με Υπουργό Συντονισμού τον Κ. Μητσοτάκη εγκρίνει πόσο 200 εκ. δρχ. για τη μελέτη του έργου.
Το 1980 η ομάδα εργασίας της ΔΕΗ υποβάλλει στο Υπουργείο Συντονισμού τα συμβατικά τεύχη και τις προδιαγραφές για την μελέτη τεχνικής ευστάθειας και οικονομικής σκοπιμότητας του έργου.
Το Σεπτέμβριο του 1981 λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές με απόφαση του Υπουργείου Συντονισμού, προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για την ανάθεση εκπόνησης της μελέτης του έργου.
Το Νοέμβριο του 1981 η νέα κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου ακυρώνει την προκήρυξη για τη μελέτη σκοπιμότητας του έργου.
Τον Ιούνιο του 1982 γίνεται Πανθεσσαλική διάσκεψη διανομαρχιακού χαρακτήρα και προβάλλεται η εκτροπή του Αχελώου ως καθολικό αίτημα του Θεσσαλικού λαού και των οργανώσεών του. Το ίδιο μήνα σε σύσκεψη υπηρεσιακών παραγόντων μεταξύ ΔΕΗ και Υ.Σ., ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ συμφωνείται η άμεση προώθηση μελέτης για την αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας μέσω της εκτροπής υδάτων από τον Αχελώο ποταμό στο Θεσσαλικό κάμπο.
Το Μάρτιο του 1983 ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου εξαγγέλει στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελέρ ότι «η κυβέρνηση μελετά την εκτροπή». και συστήνεται για το σκοπό αυτό Διυπουργικό Συντονιστικό Όργανο (ΔΣΟ) από τους υπουργούς ΥΠΕΘΠ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ, και Εκτελεστική Γραμματεία (ΕΓ) από εκπροσώπους των υπουργών μελών του ΔΣΟ. Τον ίδιο χρόνο εντάσσεται η εκτροπή στο πενταετές πρόγραμμα 1983-1987.
Το 1984 πριν από τις ευρωεκλογές, ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου και πάλι στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελερ δηλώνει την τελική απόφαση της κυβέρνησης για την πραγματοποίηση του έργου λέγοντας ότι «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έβαλε την εκτροπή στο πενταετές 1983-87».
Τον Ιούνιο του 1984, η ΔΕΗ υποβάλει προκαταρκτική μελέτη σύμφωνα με την οποία προσδιορίζονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις, διερευνώνται οι προϋποθέσεις μελέτης και κατασκευής του έργου και προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την απόκτηση των δεδομένων που πρέπει να συλλεγούν και να αναλυθούν. Μετά τη σχηματοποίηση της ταυτότητας του έργου επικράτησε ένα βασικό σχέδιο εκτροπής (1,1 έως 1,5 δις μ3 ετήσιας ποσότητας νερού) που αποτέλεσε με μικρές παραλλαγές τη βάση για την περαιτέρω υλοποίηση του έργου και περιελάμβανε τα εξής έργα :
1 Φράγμα και ταμιευτήρας Μεσοχώρας
2 Σήραγγα παραγωγής Μεσοχώρας –Γλύστρας και ΥΗΣ Γλύστρας
3 Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς
4 Σήραγγα εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλία (Συκιά-Πευκόφυτο) και ΥΗΣ Πευκοφύτου
5 Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Μουζακίου
6 Φράγμα και ταμιευτήρας Πύλης
7 Συνδετήρια σήραγγα ταμιευτήρων Πύλης-Μουζακίου
8 Αναρρυθμιστική δεξαμενή και μικρός ΥΗΣ Μαυρομματίου
Την ίδια χρονιά, η ΕΕ εκφράζει επιφυλάξεις για την εκτροπή μετά από την υποβολή σχετικού μνημονίου της Ελλάδας για το έργο.
Το 1985 ξεκινούν οι προκαταρκτικές εργασίες στη Μεσοχώρα, την Συκιά, την Πύλη, και το Μουζάκι.
Το 1986 η ΔΕΗ αρχίζει την κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας.
Το 1987 εντάσσονται μέρος των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα Συκιάς, ήμισυ της σήραγγας εκτροπής) και κατασκευής του αρδευτικού δικτύου στη Θεσσαλία για την άρδευση 300.000 στρεμμάτων στο Μεσογειακό Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανατολικής και Κεντρικής Ελλάδας (ΜΟΠ/ΑΚΕ). Επίσης προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για το σύνολο των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα και υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, σύνολο της σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) και το αρδευτικό έργο.
Το 1988 γίνεται διημερίδα του ΤΕΕ, στην Αθήνα και υποβάλλεται η πρώτη μελέτη σκοπιμότητας από την Morgan Grenfeld .(Σύμφωνα με τη μελέτη το έργο θα απαιτούσε τουλάχιστον 12 χρόνια για να ολοκληρωθεί με κόστος 986 δις. Δρχ.)
Το 1989 γίνεται υποβολή των τελικών προσφορών του διεθνούς διαγωνισμού από έναν και μόνο όμιλο (TAYEURO). Τον ίδιο χρόνο συστήνεται διυπουργική μελετητική ομάδα (ΥΠΕΘΟ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ), η οποία εκπονεί «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στο δέλτα του Αχελώου από την εκτροπή του στη Θεσσαλία». Επίσης, η ΕΕ εξαρτά τη χρηματοδότηση από την τήρηση των όρων που περιλαμβάνονται στη ΜΠΕ.
Το 1990 η ΕΕ εξαιρεί οριστικά τη χρηματοδότηση αρδευτικών έργων και η Ελληνική Κυβέρνηση αναγκάζεται να αφαιρέσει το αρδευτικό έργο των 300.000 στρεμμάτων από το αντικείμενο του διεθνούς διαγωνισμού. Στη συνέχεια εντάσσονται τα λοιπά έργα κεφαλής (Υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, υπόλοιπο σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ).
Το 1991 η τεχνική επιτροπή αξιολόγησης του διεθνούς διαγωνισμού κάνει δεκτή την προσφορά της TAYEURO. Τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους για τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς. Επίσης διαρρέει επιστολή του διοικητή της ΔΕΗ Θ. Ξανθόπουλου προς τον τύπο στην οποία η ΔΕΗ ζητά αποζημίωση ύψους 139,7 δις δρχ. λόγο ζημίας που υφίσταται εξαιτίας του έργου της εκτροπής.
Το 1992 η ΕΕ διαπιστώνει παραβίαση των κοινοτικών κανόνων ως προς την ανάθεση του έργου. Επίσης τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους για τη σήραγγα εκτροπής και για τους σταθμούς Πύλης και Μουζακίου.
Το 1993 υπογράφεται η σύμβαση με την TAYEURO. Παραδίδονται δύο μελέτες που ερευνούν το έργο ως καθαρά ενεργειακό με αντίθετα συμπεράσματα (θετική της LDK Consultants, αρνητική της Colenco). Η ΕΕ αναθέτει στην Cooper & Lybrand την σύγκριση των δύο μελετών και η Cooper & Lybrand αποφαίνεται ότι το έργο θα ήταν βιώσιμο υπό εξαιρετικά απίθανες συνθήκες. Η ΕΕ γνωστοποιεί στην ελληνική πλευρά ότι οι όροι της σύμβασης ανάθεσης του έργου αντίκεινται στους όρους της προκήρυξης και κατά συνέπεια υπάρχει ενδεχόμενο παραπομπής της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι συστάσεις αυτές της ΕΕ συνεχίζονται μέχρι τις αρχές του επόμενου έτους. Γίνεται προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) με κύριο θέμα την έλλειψη μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το σύνολο του έργου.
Το 1994 η σύμβαση ακυρώνεται ύστερα από παρέμβαση της ΕΕ σύμφωνα με τη οποία οι όροι του διαγωνισμού του 1987 παραβιάζουν το κοινοτικό δίκαιο. Τον ίδιο χρόνο το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές απόφασεις αριθμ. 2759-2760/1994 κατά των υπουργικών αποφάσεων με τις οποίες εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή των φραγμάτων Μεσοχώρας-Συκιάς και Πύλης-Μουζακίου και διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι η συνολική επίδραση ενός σύνθετου και πολύπλοκου τεχνικού έργου δεν ισούται με το άθροισμα των συνεπειών των επί μέρους τεχνικών έργων αλλά είναι πολλαπλάσιο, λόγω του δυναμικού χαρακτήρα των διαταρασσόμενων φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Επομένως μόνο με μια συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα ήταν δυνατόν να διαγνωστούν σε όλη τους την έκταση οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εκτροπής. Στη συνέχεια εξαγγέλλεται η μικρότερη(600 x 106 μ3 ) – ήπια ή οικολογική εκτροπή όπως ονομάσθηκε. Το έργο χαρακτηρίζεται ως πολλαπλής σκοπιμότητας(ενεργειακό, αρδευτικό, περιβαλλοντικό). Επίσης γίνεται υποβολή του επιχειρησιακού προγράμματος «Αχελώος» στην ΕΕ για χρηματοδότηση από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) 1994 - 1999.
Το 1995, με σκοπό την συμμόρφωση με τις αποφάσεις του (ΣτΕ), συντάσσεται η «συνολική» Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) σε χρονκό διάστημα περίπου 3 μηνών και ακολουθεί η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων (23271/15-12-1995) και η αδειοδότηση του έργου. Παρά τις αντιδράσεις για το φράγμα της Μεσοχώρας, η ΔΕΗ ολοκληρώνει το έργο το καλοκαίρι. Τον ίδιο χρόνο επιστημονική επιτροπή του ΕΜΠ μετά από ενασχόληση 18 μηνών με το έργο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πραγματοποίησή του θα προξενήσει πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που σκοπεύει να λύσει. Τέλος εκδίδεται από το (ΣτΕ) απόφαση αριθ. (3943/1995) που ακυρώνει την άρνηση του ΥΒΕΤ να παράσχει στις περιβαλλοντικές οργανώσεις την πρόσβαση στα στοιχεία που σχετίζονται με έργα της εκτροπή.
Το 1996 κυρώνεται από τη Βουλή η σύμβαση με τη ρωσική κοινοπραξία (ΑΤΡ) για την προμήθεια του ηλεκτρικού και του μηχανολογικού εξοπλισμού των σταθμών Συκιάς και Πευκοφύτου. Επίσης προκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής και γίνεται η ανάθεση του φράγματος Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία. (Προοδευτική ΑΤΕ - ΑΤΕΜΚΕ ΑΤΕ - ΑΤΤΙΚΑΤ ΑΤΕ - ΑΒΑΞ ΑΕ). Τα έργα στο φράγμα της Συκιάς ξεκινούν.
Το 1997 γίνεται η ανάθεση της σήραγγας εκτροπής στη μειοδότρια κοινοπραξία (IMPREGILO Spa - ΤΕΓΚ ΑΕ - Γνώμων ΑΕ ).
Το 1998-99 συνεχίζονται οι εργασίες με αρκετά τεχνικά προβλήματα και περιορισμένη χρηματοδότηση.
Το 2000 το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ 3478/2000 κατά της κοινής υπουργικής απόφασης του 1995, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου και επίσης διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων.
Το 2001 διαλύεται η εργολαβία του φράγματος Συκιάς και εκπονείται συμπληρωματική ΜΠΕ για το έργο που θα περιλαμβάνει και λύσεις σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ για το ναό του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων.
Το 2002 παραδίδεται η μελέτη για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου και αρχίζουν οι διαδικασίες για την έγκριση της νέας μελέτης από το ΥΠΕΧΩΔΕ.
Το 2003 υπογράφεται η έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με τους νέους περιβαλλοντικούς όρους και ξεκινούν και πάλι οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής. Επίσης επαναπροκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς (5-11-2003) αλλά αναβάλλεται για τις (14-1-2004).
Το 2004 αναβάλλεται εκ νέου ο διαγωνισμός για το φράγμα της Συκιάς δύο φορές, την πρώτη για τις 31-3-2004 και τη δεύτερη για το έτος 2005.
Το 2005 διενεργείται ο διαγωνισμός και γίνεται η ανάθεση και η υπογραφή της σύμβασης για το φράγμα Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία (Μηχανική Α.Ε.). Το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ. 1688./3-6-2005 κατά της έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων όπως προβλέπεται από την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία.
Το 2006 το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές αποφάσεις αριθμ.1186-1187/2006 κατά της ανάθεσης του έργου στην εταιρεία Μηχανική Α.Ε. για την ολοκλήρωση του φράγματος της Συκιάς σύμφωνα με το σκεπτικό του ότι οι εν λόγω αποφάσεις βασίστηκαν στις μελέτες περιβαλλοντικών όρων τις οποίες είχε ακυρώσει το ΣτΕ το 2005. Στη συνέχεια ο υπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Γ. Σουφλιάς με την ψήφιση του Ν. 3481/2006 από την ολομέλεια της Βουλής, παρακάμπτει τις αποφάσεις του (ΣτΕ) με νόμο και ξεμπλοκάρει τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με το νόμο αυτό δημόσια έργα που αφορούν στην εκτροπή του Αχελώου και δημοπρατήθηκαν ή κατασκευάσθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο κατασκευής επιτρέπεται να λειτουργήσουν ή να ολοκληρωθεί η κατασκευή τους.
Το 2007 γίνεται επανέναρξη των εργασιών στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα Συκιάς. Το ΣτΕ με την απόφαση αριθ. 999/2007 απορρίπτει την αίτηση αναστολής φορέων της Αιτωλοακαρνανίας και οργανώσεων που ζητούσαν αναστολή της απόφασης του υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία ενέκρινε το αποτέλεσμα της δημοπρασίας για την εκτέλεση του έργου αποπεράτωσης του φράγματος Συκιάς. Το ΣτΕ έκρινε ότι η αίτηση στρέφεται ευθέως κατά του νόμου (Ν. 3481/2006) και ακολούθησε την πάγια νομολογία του δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία ελέγχονται μόνον οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει νόμου και όχι οι ίδιοι οι νόμοι.
Το 2008 συνεχίζονται οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα της Συκιάς όπου ανακύπτουν τεχνικά προβλήματα.
Το 2009 συνεχίζονται οι εργασίες στο φράγμα της Συκιάς και ολοκληρώνονται οι εργασίες διάτρησης στη σήραγγα εκτροπής μήκους 17.504 μέτρων τον Απρίλιο του 2009.
Το ΣτΕ με την αποφασή αριθ. 3054/09-10-2009 έκρινε αντίθετο το σύνολο των έργων της εκτροπής προς την κοινοτική νομοθεσία του περιβάλλοντος και υπέβαλε σειρά προδικαστικών ερωτημάτων προς το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.
Η απόφαση αυτή στρέφεται ευθέως κατά του νόμου «Σουφλιά» (Ν. 3481/2006) θέτοντας σε αμφιβολία τη δυνατότητα της Πολιτείας να καταστρατηγεί τις αποφάσεις των δικαστηρίων και να «περνάει» με νόμο έργα. Η εισηγήτρια, σύμβουλος Επικρατείας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου ζήτησε να μεταστραφεί η νομολογία του ΣτΕ, θεωρώντας ότι η μη δικαστική έρευνα των αποφάσεων της Πολιτείας που κυρώνονται με νόμο δημιουργούν έλλειμμα δικαστικής προστασίας.
Το 2010 σύμφωνα με τις δηλώσεις της υπουργού ΥΠΕΚΑ κ. Τ. Μπιρμπίλη (ΣΚΑΪ, 10/02/2010) πρόκειται να προκηρυχθεί διαχειριστική μελέτη προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη του έργου. Επίσης εκδίδεται η απόφαση υπ’ αριθμ. (141/2010) της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ μετά από αίτηση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάς», που ζητούσε να ανασταλούν προσωρινά τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή το ΣτΕ διατάσσει: α) την άμεση διακοπή όλων των εργασιών που διενεργούνται και αποσκοπούν στην κατασκευή του έργου της μερικής εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, καθώς και την αποχή από κάθε υλική ενέργεια που κατατείνει στην ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων που συνδέονται με το εγχείρημα της εκτροπής, β) τη μη λειτουργία όσων εκ των έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ολοκληρωθεί1.
Ως έργο κεφαλής της Εκτροπής του Αχελώου, το φράγμα Μεσοχώρας έχει τα παρακάτω τεχνικά χαρακτηριστικά που σήμερα δεν μπορούν να μετατραπούν:
ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑΣ
Ανώτατη στάθμη λειτουργίας 770 m
Κατώτατη στάθμη λειτουργίας 731 m
Συνολικός όγκος (Α.Σ.Λ.) 358 x 106 m3
Ωφέλιμος όγκος 228 x 106 m3
Επιφάνεια 7,8K m2
ΦΡΑΓΜΑ
Τύπος Λιθόρριπτo με αvάvτη πλάκα από σκυρόδεμα
Μήκος στέψης 240m
Υψόμετρο στέψης 775m
Ύψος Φράγματος (από την κοίτη) 150m
Όγκος φράγματος 5x106 m32
Το 2010 σύμφωνα με τις δηλώσεις της υπουργού ΥΠΕΚΑ κ. Τ. Μπιρμπίλη (ΣΚΑΪ, 10/02/2010) πρόκειται να προκηρυχθεί διαχειριστική μελέτη προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη του έργου. Επίσης εκδίδεται η απόφαση υπ’ αριθμ. (141/2010) της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ μετά από αίτηση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάς», που ζητούσε να ανασταλούν προσωρινά τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή το ΣτΕ διατάσσει: α) την άμεση διακοπή όλων των εργασιών που διενεργούνται και αποσκοπούν στην κατασκευή του έργου της μερικής εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, καθώς και την αποχή από κάθε υλική ενέργεια που κατατείνει στην ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων που συνδέονται με το εγχείρημα της εκτροπής, β) τη μη λειτουργία όσων εκ των έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ολοκληρωθεί1.
Ως έργο κεφαλής της Εκτροπής του Αχελώου, το φράγμα Μεσοχώρας έχει τα παρακάτω τεχνικά χαρακτηριστικά που σήμερα δεν μπορούν να μετατραπούν:
ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑΣ
Ανώτατη στάθμη λειτουργίας 770 m
Κατώτατη στάθμη λειτουργίας 731 m
Συνολικός όγκος (Α.Σ.Λ.) 358 x 106 m3
Ωφέλιμος όγκος 228 x 106 m3
Επιφάνεια 7,8K m2
ΦΡΑΓΜΑ
Τύπος Λιθόρριπτo με αvάvτη πλάκα από σκυρόδεμα
Μήκος στέψης 240m
Υψόμετρο στέψης 775m
Ύψος Φράγματος (από την κοίτη) 150m
Όγκος φράγματος 5x106 m32
Ο αγώνας κατά της Εκτροπής και του φράγματος Μεσοχώρας
Ουσιαστικά, ταυτόχρονα με την εξαγγελία των έργων ξεκίνησαν και οι αντιδράσεις εναντίων τους. Το σύνολο των περιβαλλοντικών οργανώσεων, των Φορέων της Δυτικής Ελλάδας, των κατοίκων της Μεσοχώρας και του Κινήματος υπεράσπισης της Φύσης και των δημόσιων αγαθών, ανέδειξαν τον αγώνα κατά της Εκτροπής Αχελώου και κατά του φράγματος Μεσοχώρας, σε έναν αγώνα- σύμβολο. Ταυτόχρονα το ΣτΕ ακύρωσε αρκετές φορές το σύνολο των έργων. (Η πρώτη προσφυγή έγινε το 1993 και η τελευταία το 2015 !).
Η κατάσταση σήμερα
Το 2009 ψηφίζεται ο Ν3734 ο οποίος προέβλεπε αναγκαστική απαλλοτρίωση ολόκληρου του Χωριού, τόσο του κατακλυζόμενου, όσο και του μη κατακλυζόμενου.
Από τους χιλιάδες φερόμενους ιδιοκτήτες, 456 υπογράφουν προσύμφωνο οικειοθελούς παραχώρησης της περιουσίας τους, 98 φερόμενοι ιδιοκτήτες υπογράφουν αίτημα απόκτησης οικοπέδου στους “χώρους μετεγκατάστασης”.
Άκυρα τα προσύμφωνα και η απαλλοτρίωση
Η απόφαση 26/2014 του ΣτΕ που ακυρώνει τους περιβαλλοντικούς όρους των έργων, ακυρώνει επί της ουσίας και την απαλλοτρίωση. Άρα μετά την απόφαση αυτή του ΣτΕ, τα προσύμφωνα, οι τιμές και ότι άλλο περιγράφει ο Ν3734, δεν ισχύουν. (όσοι ιδιοκτήτες ακόμη υπολογίζουν ότι θα “εισπράξουν” τα ποσά που υπολόγιζαν, απλά ας ρωτήσουν την ΔΕΗ ή τον δικηγόρο τους...)
Το 2014, μετά την ακυρωτική απόφαση του ΣτΕ, η ΔΕΗ αναθέτει την εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τον ΥΗΣ Μεσοχώρας στον Α. Παρασκευόπουλο, γιό του συγγραφέα της πρώτης ΜΠΕ για την Μεσοχώρα! Ξεκινάει έτσι η προσπάθεια διαχωρισμού του ΥΗΣ Μεσοχώρας από τα υπόλοιπα έργα εκτροπής.
Ο Δήμος Πύλης και η Περιφέρεια Θεσσαλίας γνωμοδοτούν θετικά για ΣΜΠΕ παρότι αυτή δεν προβλέπει λύση για την Μεσοχώρα. Το αντίθετο μάλιστα. Προβλέπει προσωρινή μετεγκατάσταση των κατακλυζόμενων σε κοντέινερ.
Το Υπουργείο δεν υπογράφει την ΑΕΠΟ
Η κυβερνητική αλλαγή τον Ιανουάριο του 2015 δημιουργεί νέα δεδομένα στα έργα. Το Υπουργείο δεν υπογράφει την έγκριση περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) και έτσι τα έργα δεν προχωρούν. Οι φορείς της Θεσσαλίας συνεχίζουν να πιέζουν για την υπογραφή. Εντύπωση προκαλεί η στάση του Δήμου Πύλης ο οποίος ακόμη και σε πρόσφατη επιστολή του προς τον Πρωθυπουργό ζητά την άμεση ολοκλήρωση των έργων χωρίς να έχουν εξασφαλιστεί οι κάτοικοι.
Σε επίσκεψη των εκπροσώπων των κατοίκων στον τότε υπουργό Πάνο Σκουρλέτη μας αναλύεται το κυβερνητικό σχέδιο.
Νέα έρευνα ανατρέπει τα δεδομένα
O Υπουργός μας τόνισε τα εξής: Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, δεν θα κατασκεύαζε ποτέ ένα τέτοιο φαραωνικό φράγμα γιατί είναι αντίθετο με την άποψη της για την χρήση των ΑΠΕ – η κυβέρνηση είναι υπέρ των μικρών φραγμάτων -. Όμως στην κρίσιμη φάση που βρίσκεται η χώρα με την επιτήρηση, τα μνημόνια και την οικονομική κρίση, θεωρεί ότι το ήδη κατασκευασμένο φράγμα πρέπει να τεθεί σε λειτουργία. Με νέους όρους όμως, οι οποίοι κατ΄ ελάχιστον είναι:
Πλήρης αποκατάσταση της Μεσοχώρας με δημιουργία νέου πρότυπου οικισμού στην ίδια περιοχή. Για τον λόγο αυτό εκπονήθηκε μελέτη από τον καθηγητή του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας Κύριο Κωμοδρόμο η οποία υποστηρίζει ότι το μη κατακλυζόμενο τμήμα της Μεσοχώρας (τομέας Δ ), δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα ευστάθειας. Η εν λόγο μελέτη έχει παραδοθεί και στον Σύνδεσμο Κατακλυζομένων, κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να την μελετήσει. Τα συμπεράσματα της είναι σαφή και ανατρέπουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα.
Η μελέτη προτείνει έργα διασφάλισης του μη κατακλυζόμενου Χωριού με κόστος τέσσερα εκατομμύρια ευρώ – ποσό αμελητέο σε σχέση με το συνολικό κόστος των έργων - υποστηρίζει μάλιστα ότι ούτε καν η απαλλοτρίωση της ζώνης ασφάλειας είναι απαραίτητη. “Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η προβλεπόμενη επέκταση της ζώνης απαλλοτρίωσης μέχρι του υψομέτρου 785 m στον Τομέα Δ, η οποία προτάθηκε για την κάλυψη με ζώνη ασφαλείας 50 m πέραν της Α.Σ.Λ. των 773 m σε περίπτωση γρήγορης ταπείνωσης δεν είναι πλέον αναγκαία δεδομένου η περιοχή ανάντη του κεφαλοδέσμου είναι εξασφαλισμένη”3.Για να υλοποιηθούν τα παραπάνω είναι απαραίτητες οι παρακάτω ενέργειες που βρίσκονται σε εξέλιξη: Να τροποποιηθεί η ΣΜΠΕ ( Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) και να ενσωματωθούν σε αυτή τα συμπεράσματα της έρευνας Κωμοδρόμου. Να συγγραφούν οι οι νέοι περιβαλλοντικοί όροι και η νέα ΑΕΠΟ, που θα περιλαμβάνουν την κατασκευή του Νέου πρότυπου Οικισμού της Μεσοχώρας σε συνάφεια με το μη κατακλυζόμενο, αλλά και την πλήρη αποκατάσταση των Κατοίκων, χωρίς προσωρινές διαμονές (κοντέινερ), επιδότηση ενοικίου κλπ. Φυσικά όλα τα παραπάνω πριν την έμφραξη της σήραγγας εκτροπής.
Με βάση τα παραπάνω, όσοι σήμερα επιμένουν – Δήμος Πύλης, Περιφέρεια Θεσσαλίας, βουλευτές κλπ - και πιέζουν να υπογραφεί η σημερινή ΑΕΠΟ, θέλουν να φύγει ολόκληρη η Μεσοχώρα από την περιοχή, θέλουν τους κατοίκους σε κοντέινερ, θέλουν να χαθεί για πάντα ένα μεγάλο και ιστορικό χωριό.
 |
| πηγή |
Τι κάνουμε;
Ποτέ άλλοτε στην τριαντάχρονη περιπέτεια της, η Μεσοχώρα δεν βρίσκονταν σε τόσο κρίσιμη θέση. Υποστήριζα εδώ και χρόνια δημόσια, ότι κάποια στιγμή, όταν ο αγώνας μας κατά της εκτροπής θα κερδηθεί, εμείς θα μείνουμε μόνοι μας με αντίπαλο την ΔΕΗ. Σε αυτή την δύσκολη φάση βρισκόμαστε τώρα. Με ακυρωμένα τα έργα της εκτροπής, τελειωμένο το φράγμα της Μεσοχώρας και τη χώρα σε μνημόνια.
Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να μείνουμε πιστοί και προσηλωμένοι στον βασικό μας στόχο που είναι η διάσωση της Μεσοχώρας και του Αχελώου. Να συνεχίσουμε αυτόν τον αγώνα μας στις νέες συνθήκες. Να ξανα-μετρήσουμε τις δυνάμεις μας, τους συμμάχους μας, να επανεξετάσουμε τα σχέδια μας. Η περίοδος εφησυχασμού να τελειώσει πάραυτα. Τώρα είναι η στιγμή που η ιστορία, η ιστορία της Μεσοχώρας θα μας κρίνει όλες και όλους.
Γιώργος Κ Χονδρός
